Sáp nhập giúp Việt Nam cắt giảm 46% đầu mối cấp tỉnh, đưa tổng số từ 63 xuống 34 tỉnh, thành phố, gồm 6 thành phố trực thuộc trung ương và 28 tỉnh.
Chỉ gần hai tháng từ khi Ban Chấp hành Trung ương Đảng thống nhất chủ trương sáp nhập tỉnh, thành, Quốc hội đã chính thức thông qua nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh – mở đường cho mô hình quản trị mới.
Mô hình chính quyền địa phương hai cấp sẽ sớm đi vào hoạt động thay thế mô hình ba cấp hiện nay. Chính quyền cấp huyện sẽ khép lại vai trò khi Quốc hội thông qua dự thảo nghị quyết về sửa đổi bổ sung một số điều Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương vào sáng 16/6. Bộ máy hành chính sẽ được tái cấu trúc theo ba cấp Trung ương – tỉnh/thành – xã/phường.
“Chính quyền địa phương ba cấp đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử, góp phần đưa đất nước đạt được những thành tựu có ý nghĩa lớn. Giờ là lúc chuyển sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả để đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới”, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nhấn mạnh.
Theo Phó thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình, dự kiến ngày 30/6 các tỉnh mới sẽ đồng loạt công bố địa giới và nhân sự lãnh đạo, sẵn sàng vận hành bộ máy từ 1/7.
Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy nhằm quản lý, tối ưu hóa nguồn lực, tổ chức lại không gian phát triển kinh tế xã hội và thúc đẩy tăng trưởng cho cả nước với tầm nhìn đến năm 2045-2050.
“Hình hài” Việt Nam sau sáp nhập
Sau khi Quốc hội chốt sáp nhập, số tỉnh, thành của Việt Nam giảm 46% (từ 63 xuống 34). Dự kiến số phường, xã giảm 67% (từ 10.035 xuống 3.321). Toàn bộ 696 đơn vị hành chính cấp huyện cũng sắp kết thúc hoạt động.
Bộ Nội vụ ước tính quá trình sắp xếp này giúp giảm gần 250.000 biên chế, tiết kiệm 190.500 tỷ đồng chi tiền lương và chi hành chính giai đoạn 2026-2030. Bên cạnh đó, hơn 4.200 trụ sở công dôi dư sẽ được ưu tiên chuyển thành trường học, bệnh viện và cơ sở văn hoá, thể thao phục vụ cộng đồng.
Sau sáp nhập, Việt Nam giảm 46% tỉnh, thành, và 67% đơn vị hành chính cấp xã, không còn cấp huyện
Việc sáp nhập khiến công chức phải di chuyển xa hơn để đến nơi làm việc. Phân tích của VnExpress dựa trên dữ liệu bản đồ cho thấy khoảng cách trung bình từ trung tâm hành chính cũ đến trụ sở mới của 29 tỉnh thực hiện sáp nhập là 91 km, thời gian di chuyển gần 2 giờ. Cá biệt, công chức Kon Tum, Phú Yên và Đăk Nông sẽ phải di chuyển khoảng 4 giờ để đến trụ sở mới, với khoảng cách hơn 180 km.
Theo Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến, một số cán bộ, công chức, viên chức lo lắng gặp khó khăn khi phải chuyển đến làm việc ở đơn vị hành chính mới cách xa trụ sở cũ.
Để giải quyết, nhiều địa phương đã lên phương án bố trí xe đưa đón hoặc chuẩn bị chỗ ở cho công chức ở xa. Ví dụ, TP Đà Nẵng dự kiến sử dụng công sở, ký túc xá trống và xây thêm nhà ở xã hội để đón hàng nghìn công chức từ Quảng Nam; hay Quảng Trị – Quảng Bình tổ chức chuyến tàu trong ngày cho khoảng 1.300 cán bộ, công chức, viên chức phải di chuyển giữa hai tỉnh…
“Các vấn đề liên quan đến trụ sở, điều chuyển cán bộ, chính sách đặc thù và chuyển tiếp… đang được Chính phủ chỉ đạo triển khai bài bản, thận trọng, từng bước bảo đảm ổn định và hiệu quả”, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà nói.
Thay đổi “thủ phủ” hành chính của 29 địa phương và khoảng cách so với trung tâm hành chính cũ
Việt Nam thay đổi thế nào trước và sau sáp nhập
Thống kê của Bộ Nội vụ cho thấy trước khi sáp nhập, 20 trên 63 tỉnh thành (tương đương 32%) đạt tiêu chuẩn về diện tích và dân số theo Nghị quyết số 1211 (sửa đổi, bổ sung năm 2022) của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn phân loại đơn vị hành chính. Còn lại 27 tỉnh đạt một trong hai tiêu chí, và 16 địa phương không đạt cả hai.
Theo tiêu chuẩn, tỉnh miền núi, vùng cao phải có diện tích từ 8.000 km2 và ít nhất 0,9 triệu dân; tỉnh còn lại diện tích trên 5.000 km2, dân số tối thiểu 1,4 triệu. Thành phố trực thuộc Trung ương diện tích từ 1.500 km2, dân số hơn một triệu.
Sau sáp nhập, 29 trên 34 tỉnh thành đạt chuẩn dân số và diện tích theo tiêu chuẩn, tương đương 85%. 5 tỉnh còn lại chưa thỏa mãn cả hai tiêu chí nhưng được chấp nhận do yếu tố đặc thù, gồm: Hưng Yên (không đạt diện tích), Lạng Sơn, Lai Châu và Điện Biên (không đạt dân số), Cao Bằng (không đạt cả hai tiêu chí).
Bộ Nội vụ đánh giá các tỉnh, thành hình thành sau sắp xếp đã “đạt định hướng tiêu chuẩn của đơn vị hành chính cấp tỉnh” theo Nghị quyết của Quốc hội.
Phương án sáp nhập mới cũng mở đường ra biển cho nhiều địa phương, tạo ra không gian và dư địa phát triển mới.
Trước sáp nhập, 28 trên 63 tỉnh thành giáp biển, trong đó 26 địa phương có cảng biển (trừ Ninh Bình và Bạc Liêu). Ngoài ra, 8 địa phương không có biển, nhưng có hệ thống cảng biển là: Đồng Nai, Cần Thơ, Đồng Tháp, Hậu Giang, Bình Dương, Long An, An Giang, Vĩnh Long. Như vậy, 54% địa phương trên cả nước có cảng biển.
Sau sáp nhập, tỷ lệ này tăng lên 67%. Trong 34 tỉnh, thành mới, 21 địa phương giáp biển và đều có hệ thống cảng biển. Ngoài ra, hai tỉnh Đồng Nai và Tây Ninh không giáp biển nhưng có cảng biển.
Trong đó, 8 địa phương sở hữu hơn một cảng biển, gồm: TP HCM, Cần Thơ, Vĩnh Long (3 cảng biển); An Giang, Đà Nẵng, Đồng Tháp, Khánh Hòa, Quảng Trị (2 cảng biển). TP HCM “mới” sẽ có hệ thống cảng biển quy mô nhất nước khi sở hữu cảng nước sâu Thị Vải – Cái Mép (thuộc Bà Rịa – Vũng Tàu), lớn nhất Việt Nam và đứng thứ 19 thế giới.
Theo Bộ Xây dựng, Việt Nam có 306 bến cảng thuộc hệ thống các cảng biển này, tính đến 2025. Trong đó, TP HCM có số bến cảng chiếm gần 1/3 cả nước sau khi sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, gấp 2,5 lần hiện nay. Xếp sau TP HCM là các địa phương Hải Phòng, Cần Thơ và Khánh Hoà với trên 20 bến cảng.
Sau sáp nhập, 23 tỉnh, thành có cảng biển, chiếm 67% cả nước
Sau sáp nhập, TP HCM có hệ thống cảng lớn nhất Việt Nam
Vai trò “đầu tàu kinh tế” của TP HCM càng rõ nét sau sáp nhập. Khi hợp nhất thêm Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, mức đóng góp vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của thành phố tăng từ 15,5% lên 24%. Với GRDP hơn 2,7 triệu tỷ đồng, quy mô kinh tế TP HCM gấp gần 108 lần địa phương thấp nhất. Thu ngân sách của TP HCM sau sáp nhập cũng lớn nhất cả nước, gấp 430 lần địa phương xếp cuối là Điện Biên.
Việt Nam trên bản đồ thế giới
Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, khoảng 80% quốc gia trên thế giới đang vận hành mô hình chính quyền ba cấp. Trước khi sửa đổi Hiến pháp (dự kiến được Quốc hội thông qua ngày 16/6), Việt Nam vẫn thuộc nhóm hơn 10% quốc gia duy trì bốn cấp hành chính. Việc sáp nhập từ 63 xuống 34 tỉnh là bước chuẩn bị quan trọng để tổ chức lại bộ máy theo mô hình ba cấp, tương đồng với phần lớn các nước trên thế giới.
Thống kê của VnExpress cho thấy, với 63 tỉnh, thành, Việt Nam đứng thứ 8 toàn cầu về số lượng đơn vị hành chính cấp 1 (tức cấp tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương), trong khi diện tích chỉ xếp thứ 68 và dân số xếp thứ 16. Sau sáp nhập, Việt Nam đứng thứ 19, sau một số nước có dân số và diện tích tương tự như Philippines hay Nhật Bản. Đa số quốc gia mật độ dân số tương đương Việt Nam (294 người/km2) có dưới 40 đơn vị hành chính cấp 1.
So sánh dân số và diện tích bình quân của mỗi đơn vị hành chính cấp 1 tại 224 quốc gia và vùng lãnh thổ cho thấy Việt Nam trước sáp nhập thuộc nhóm thiểu số có quy mô nhỏ – trung bình mỗi tỉnh chỉ rộng khoảng 5.000 km2, thấp hơn nhiều so với mức trung bình thế giới là 33.650 km2. Sau sáp nhập, khi còn 34 tỉnh thành, khoảng cách này được rút ngắn với diện tích bình quân gần 10.000 km2 mỗi đơn vị.
Theo Phó thủ tướng Nguyễn Chí Dũng, bản chất của việc sáp nhập không chỉ là thay đổi ranh giới hành chính đơn thuần, mà còn tái cấu trúc mô hình chính quyền địa phương, đồng thời đẩy mạnh phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, nâng cao tính tự chủ và trách nhiệm của các địa phương. Đây là “cuộc cách mạng tư duy, hướng tới nâng tầm quản trị quốc gia”.
Còn Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định việc sắp xếp đơn vị hành chính các cấp nhằm xây dựng chính quyền gần dân và mở ra cục diện mới phát triển đất nước với tầm nhìn ít nhất 100 năm.
Nội dung và Dữ liệu: Quang Tuệ – Vũ Tuân – Phương Đông
Đồ họa: Khánh Hoàng – Thanh Hạ