Từ doanh nhân triệu USD đến người viết phần mềm Tòa án điện tử miễn phí

Nguyễn Cao Trí, 43 tuổi, kỹ sư công nghệ tốt nghiệp đại học ở Mỹ, hiện là chuyên viên công nghệ tại TAND Khu vực I TP HCM – gồm các tòa quận 1, 3 và 4 cũ.

Đam mê công nghệ từ nhỏ, Trí bắt đầu viết phần mềm khi còn là học sinh và nhiều lần giành giải cao trong các kỳ thi tin học trẻ toàn quốc những năm phổ thông. Năm 2000, anh nhận được hai học bổng du học, trong đó có suất học chuyên ngành công nghệ thông tin tại Trường Cao đẳng Cộng đồng Houston (Mỹ). Cùng thời điểm, anh được tuyển thẳng vào đại học trong nước và dự kiến theo ngành luật, song quyết định tạm gác lại để đi du học.

Sau 4 năm học tập tại Mỹ, anh làm lập trình viên cho một công ty tại Singapore, rồi quay về Việt Nam làm việc. Không muốn đi làm thuê, năm 2005, ở tuổi 24, anh khởi nghiệp với một công ty chuyên về thể thao trực tuyến. Không lâu sau, doanh nghiệp được một quỹ đầu tư nước ngoài rót vốn. Đến năm 2016, anh quyết định bán toàn bộ công ty, thu về số tiền hàng triệu USD.

“Khi không còn lo cơm áo gạo tiền, tôi quay lại theo đuổi đam mê ban đầu – học luật và trở thành luật sư”, anh Trí chia sẻ. “Tôi thấy rằng, để làm doanh nghiệp tốt thì cần hiểu rõ pháp luật, nên đã đăng ký xét tuyển lại để theo học ngành luật”.

Bước ngoặt của ‘luật sư tập sự’

Tháng 6/2023, khi đang hoàn tất những môn cuối của chương trình thạc sĩ luật và lớp nghiệp vụ luật sư, Nguyễn Cao Trí bất ngờ rẽ hướng – trở thành chuyên viên công nghệ thông tin tại TAND quận 1, sau một cuộc gặp tình cờ với Chánh án Nguyễn Quang Huynh.

Là người mê sưu tầm sách cũ như anh Trí, ông Huynh đặt mua từ anh một bộ sách qua mạng. Ngày 1/6, Trí đích thân mang sách đến giao tại trụ sở tòa, đồng thời ngỏ ý xin thực tập để hoàn thành chương trình học. Cuộc trò chuyện kéo dài từ chiều tới tối, khi chánh án biết chuyên môn công nghệ của anh Trí, đồng thời chia sẻ về mong muốn xây dựng mô hình tòa án điện tử.

“Tôi hứng khởi nhận lời ngay. Anh ấy hỏi tôi làm phần mềm như vậy mất bao lâu. Tôi bảo, cho em một năm, nhanh thì 6 tháng. Nhưng có lẽ lúc đó anh ấy cũng chưa dám tin – vì chưa biết rõ tôi có thực sự làm được không, hay chỉ nói cho vui”, Trí kể.

Sau buổi gặp, anh được nhận vào thực tập. Gần nửa năm làm quen quy trình xét xử, tiếp cận hồ sơ thực tế, Trí và ông Huynh thường xuyên trao đổi. Đến tháng 10/2023, khi ngành phát động phong trào chuyển đổi số, Chánh án TAND quận 1 chính thức khởi động dự án Tòa án điện tử, giao cho anh Trí viết phần mềm.

‘Bản chất của số hóa là tạo ra tài liệu’

Để bắt đầu chuyển đổi số, theo anh Trí, trước tiên phải có dữ liệu. Anh đề xuất Chánh án Nguyễn Quang Huynh thành lập Tổ số hóa với 7 thành viên, trong đó có mình, được tòa trả lương 5 triệu đồng một tháng.

“Hiện nay nhiều tòa án ở Việt Nam mới dừng lại ở việc ứng dụng tin học để quản lý số liệu, chứ chưa thực sự chuyển đổi số. Số hóa là tạo ra dữ liệu, còn chuyển đổi số là thay đổi cả quá trình làm việc từ môi trường giấy tờ sang không gian mạng, trên nền tảng hệ thống số”, anh Trí giải thích.

Khó khăn lớn nhất để triển khai thành công mô hình Tòa án điện tử không nằm ở công nghệ, mà ở việc thay đổi tư duy quản lý và tổ chức lại quy trình hoạt động nội bộ. Việc tái cấu trúc này là yếu tố then chốt quyết định hệ thống có vận hành trơn tru hay không, chứ không thể chỉ dựa vào một phần mềm.

“Những thói quen làm việc của thẩm phán, cán bộ tòa, theo cách truyền thống cần phải thay đổi, song vẫn tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật tố tụng và TAND Tối cao. Đó là việc không hề dễ, cần phải quyết liệt”, anh Trí nói.

Quyết tâm hiện thực hóa mô hình tòa án điện tử, anh Trí cùng các thành viên Tổ số hóa và nhiều cán bộ tòa thường xuyên làm việc đến đêm, kể cả cuối tuần. Chung đam mê với lãnh đạo tòa, anh cho biết mình muốn góp phần nhỏ bé vào sự phát triển của ngành, đưa tòa án Việt Nam tiệm cận xu hướng tư pháp số trên thế giới.

Sau 6 tháng, phần mềm tòa án điện tử tại TAND quận 1 bắt đầu được đưa vào sử dụng. Dữ liệu được cập nhật từng giai đoạn và đến cuối năm 2024 đã cơ bản hoàn thiện. Đầu năm nay, TAND quận 1 vận hành hoàn toàn trên môi trường số – đánh dấu bước chuyển đổi hoàn chỉnh. Sau hợp nhất các quận, dữ liệu của TAND quận 3 và 4 cũ cũng đang được tích hợp.

Chia sẻ sau thời gian sử dụng mô hình Tòa án điện tử, ông Trần Minh Anh, 35 tuổi, thẩm phán TAND Khu vực 1, cho biết trước đây mỗi tòa chỉ có một cuốn sổ giấy để ghi số văn bản tố tụng, nên các thẩm phán phải chờ nhau, thậm chí xếp hàng lấy số. Với những tòa án có nhiều trụ sở, họ còn phải di chuyển về trụ sở chính để đăng ký phát hành văn bản. Nay, việc này được thực hiện trực tuyến, ngay tại chỗ, nhanh chóng và thuận tiện.

Mỗi thẩm phán hiện xử lý khoảng 200 vụ án, nên việc scan và lưu văn bản sau phát hành vào kho dữ liệu điện tử giúp dễ dàng theo dõi quá trình giải quyết: đã ban hành văn bản gì, đến bước nào, có sai sót hay không…

Kho dữ liệu số với hàng nghìn bản án, quyết định đã số hóa cũng hỗ trợ tra cứu án lệ thuận tiện hơn – đặc biệt với những vụ hiếm gặp – chỉ cần gõ từ khóa để tìm các vụ tương tự, từ đó rút ngắn thời gian nghiên cứu và tham khảo đường lối xét xử.

Khi cần trình chiếu tài liệu hoặc chứng cứ tại phiên tòa, thay vì lục tìm hồ sơ giấy, thẩm phán chỉ cần nhập tiêu đề tài liệu lên hệ thống – mọi thông tin hiển thị ngay lập tức. “Số hóa không chỉ minh bạch hóa quy trình tố tụng mà còn thể hiện sự hiện đại trong xử lý hồ sơ, giảm đáng kể thời gian và công sức”, ông Minh Anh nói.

Chánh án Nguyễn Quang Huynh: ‘Trả lương nghìn USD chưa chắc tuyển được Trí’

Cười hiền khi được hỏi về “lương 5 triệu đồng”, anh Trí cho rằng lương là một công cụ để thu hút nhân sự, là thước đo của sự cống hiến, song với anh đó không phải là yếu tố quyết định. “Tôi quan niệm, được làm điều gì có ích cho ngành tư pháp nói chung, ngành tòa án nói riêng, chính là một phần giá trị của bản thân. Sau khi chuyển nhượng công ty, tôi thấy mình đã đủ, nên muốn sống với đam mê nhiều hơn”, anh chia sẻ.

Gia đình luôn ủng hộ và thấu hiểu lựa chọn của anh. Trước khi theo đuổi công việc này, anh cũng đã chuẩn bị đầy đủ những điều kiện cần thiết để gia đình yên tâm, nên vấn đề tài chính không còn là áp lực.

Chánh án TAND Khu vực I Nguyễn Quang Huynh cho biết, mức hỗ trợ tài chính dành cho anh Trí chủ yếu mang tính động viên tinh thần. “Với chuyên môn của anh ấy, việc mời hợp tác ở mức cao hơn là hoàn toàn có cơ sở. Nhưng điều đáng quý nhất là anh ấy chọn đồng hành với tòa án vì lý tưởng. Anh không xuất thân từ ngành nhưng đã viết phần mềm bằng tất cả tâm huyết và đam mê để tặng cho tòa”, ông Huynh nói.

Anh Trí từng học tập và làm việc ở nước ngoài, có niềm yêu thích đặc biệt với ngành luật. Trong quá trình học cao học, anh thường xuyên đến tòa án kiến tập và nhận thấy áp lực công việc lớn trong khi phương thức làm việc vẫn còn thủ công. Từ đó, anh đề xuất xây dựng mô hình tòa án điện tử – ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả công việc.

Để đưa phần mềm vào hoạt động, theo ông Huynh, tòa đã sử dụng nguồn kinh phí tự chủ, đầu tư thêm máy móc, huy động nhân sự từ khối văn phòng và cả tình nguyện viên để xây dựng kho dữ liệu “sạch” – tuân thủ các quy định pháp luật trong quá trình số hóa.

“Mô hình tòa án số đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng từ lâu. Trong bối cảnh triển khai Nghị quyết 57 của Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia, việc ngành tòa án đẩy mạnh ứng dụng công nghệ là hoàn toàn phù hợp và cấp thiết”, ông Huynh nói, và cho biết mô hình này đã nhận được phản hồi tích cực, được TAND Tối cao đề xuất nhân rộng tại nhiều địa phương.

Hệ thống tòa án điện tử – quản lý nội bộ tại TAND Khu vực I là mô hình đầu tiên trong hệ thống tư pháp Việt Nam vận hành hoàn toàn trên môi trường số. Phần mềm do chính đội ngũ nội bộ xây dựng, cho phép số hóa toàn bộ quy trình xử lý hồ sơ, từ tiếp nhận, phân công, xét xử đến lưu trữ. Mô hình này giúp tăng hiệu quả công việc, giảm sai sót và tạo nền tảng cho chuyển đổi số ngành tòa án trong tương lai.

Anh Trí hiện đã hoàn tất chương trình thạc sĩ luật và chuẩn bị thi tập sự hành nghề luật sư. “Nhưng nếu ngành tòa án vẫn cần, tôi sẵn sàng tiếp tục hỗ trợ. Những việc tôi đang làm đều gắn với ngành luật, cũng là một phần đam mê của mình”, anh nói.

Hải Duyên