Tọa đàm báo Tuổi Trẻ: Mở đường băng cho tư nhân làm hạ tầng

Mở đầu cuộc tọa đàm, nhà báo Trần Xuân Toàn – phó tổng biên tập báo Tuổi Trẻ – cho biết trong bối cảnh Việt Nam hướng tới kỷ niệm 80 năm Quốc khánh và mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, nhu cầu vốn cho hạ tầng là khổng lồ và huy động nguồn lực tư nhân là điều tất yếu.

Cơ chế đã có, chỉ chờ bứt tốc

Ông Toàn đặt vấn đề chúng ta đã có Nghị quyết 68 coi kinh tế tư nhân là động lực quan trọng, mở đường cho tư nhân đầu tư. Vấn đề là từ chính sách ra thực tế cần làm sao cho hiệu quả?

Hiện có nhiều dự án hạ tầng giao thông được tư nhân đề xuất làm, như đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam với khoảng 7-8 nhà đầu tư, hay góp vốn vào các tuyến đường sắt đô thị TP.HCM…

Do đó báo Tuổi Trẻ mong muốn lắng nghe chia sẻ từ góc nhìn thực tiễn của các chuyên gia, doanh nghiệp, để chuyển tải thành những bài viết làm cơ sở tham chiếu cho cơ quan chức năng.

Ông Trần Anh Tuấn – đại biểu Quốc hội TP.HCM – cho rằng Nghị quyết 68 hoặc Nghị quyết 198 đã khẳng định rõ vai trò của kinh tế tư nhân. Hiện nay nguồn lực nhà nước cho đầu tư phát triển còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 1/4 tổng vốn đầu tư toàn xã hội.

Để đạt mục tiêu tăng trưởng tối thiểu 10%/năm, vốn đầu tư phát triển cần đạt 30-45% GRDP, trong đó có phần vốn “mồi” từ ngân sách. Điều này đòi hỏi phải huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội, đặc biệt là từ khu vực tư nhân.

Cơ chế cần thông thoáng hơn, chẳng hạn trong các dự án do Nhà nước làm chủ đầu tư bằng ngân sách, có thể chỉ định các tập đoàn tư nhân đủ năng lực tham gia theo hình thức đấu thầu hạn chế.

“Chúng ta cần sớm luật hóa các nghị quyết và cụ thể hóa chính sách. Ví dụ, nhà đầu tư đầu tư đường sắt được hưởng ưu đãi gì, có thể khai thác quỹ đất theo mô hình TOD ra sao, phải có quy hoạch chi tiết cho từng nhà ga”, ông Tuấn nói.

Ông Tuấn cho biết thêm cần rút gọn thủ tục lựa chọn nhà đầu tư, áp dụng chính sách tín dụng hỗ trợ như Nhà nước cấp vốn với lãi suất 0% để doanh nghiệp triển khai dự án. Mục tiêu là tạo môi trường đầu tư thuận lợi, thu hút các nhà đầu tư có năng lực.

Ông Nguyễn Phạm Thanh Huy, đại diện Sở Tài chính TP.HCM, cho rằng việc sáp nhập vừa mở ra cơ hội, vừa đặt ra thách thức khi mỗi địa phương trước đây đều có kế hoạch phát triển riêng và vẫn đang điều chỉnh để phù hợp tổng thể.

Theo ông, việc thu hút nguồn lực tư nhân đầu tư hạ tầng là xu hướng tất yếu, nhưng cần vốn mồi từ ngân sách nhà nước để kích hoạt.

Hiện đã có khung pháp lý về đầu tư công và đối tác công – tư (PPP), trong đó phổ biến nhất với khối tư nhân là BOT, song vẫn tồn tại nhiều rủi ro; hình thức BT và mô hình phát triển đô thị định hướng giao thông (TOD) cũng đang được quan tâm. Tuy nhiên thực tế quá trình thẩm định PPP còn kéo dài, từ khi sáp nhập đến nay chưa có dự án nào được phê duyệt.

Ông Huy nhấn mạnh điểm nghẽn lớn nhất của các dự án đầu tư công hiện nay là giải phóng mặt bằng. Dù tư nhân tham gia, họ cũng không thể thay Nhà nước thực hiện khâu này, nên cần xử lý dứt điểm trước.

TP.HCM đang triển khai điều chỉnh một số nội dung theo Nghị quyết 98, để biến nguồn vốn mồi thành lực hút vốn tư nhân, tránh để nguồn lực chỉ tồn tại trên giấy.

Giải pháp để biến chính sách thành công trình

Tại cuộc tọa đàm, ông Trần Xuân Thành – Đại học Fulbright – cho hay điểm yếu lớn nhất trong triển khai dự án hạ tầng không nằm ở vốn, mà ở thể chế.

Ông Thành đề xuất hai thể chế để đột phá cho tư kinh tế tư nhân. Đầu tiên, xem xét có thể cho doanh nghiệp tư nhân có thể quản lý dự án, thay vì chỉ là nhà đầu tư. Tuy nhiên hiện ở Việt Nam chưa có chính sách pháp lý liên quan vấn đề này. Nhà nước có thể thuê tư nhân đứng ra quản lý dự án, khi làm xong bàn giao lại cho Nhà nước.

Thứ hai, ông Thành đề xuất làm trái phiếu dự án. Đối với những dự án hạ tầng xác định chủ trương TOD, xây dựng khung pháp lý quyền sử dụng đất kể cả khi chưa giải phóng mặt bằng, đảm bảo cho trái phiếu dự án (là tài sản cho tư nhân làm trái phiếu). Sau đó quỹ đất sẽ đấu giá, tiền thu được sẽ trả cho trái phiếu.

Ông Võ Quốc Thắng – chủ tịch HĐQT Đồng Tâm Group – cho rằng các địa phương cần công bố bảng giá đất và điều chỉnh hằng năm theo sát biến động thị trường, vừa minh bạch vừa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Ông Thắng chia sẻ hạ tầng giao thông là lĩnh vực tâm huyết. Về dự án cảng Long An do Đồng Tâm đang làm được khởi đầu từ ý chí “lộ thông, tài thông” có hạ tầng thì kinh tế mới phát triển.

Trải qua hơn 30 năm tích lũy vốn, doanh nghiệp mới đủ điều kiện đầu tư, dù biết khó thu hồi sớm. Hiện cảng đạt công suất bốc xếp khoảng 35 triệu tấn/năm, góp phần giảm chi phí logistics và thúc đẩy thương mại khu vực.

Tuy nhiên ông Thắng cho rằng đầu tư cho giao thông đường thủy ở Việt Nam, nhất là vùng Đồng bằng sông Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long, còn quá ít. Việc nạo vét luồng lạch hạn chế khiến tàu 70.000 tấn muốn vào cảng Long An vẫn phải hạ tải, chia tải.

Trong khi đó cụm cảng số 4 gồm cảng Long An đã được quy hoạch để trung chuyển hàng hóa cho toàn vùng.

“Muốn doanh nghiệp yên tâm đầu tư, cần tạo môi trường minh bạch, ổn định, bảo đảm an toàn vốn cho nhà đầu tư” – ông Thắng nhấn mạnh.

Phát biểu tại tọa đàm, PGS.TS Nguyễn Ngọc Điện – Trường ĐH Kinh tế – Luật TP.HCM, cũng cho rằng khi giao đất hay giao vốn cho doanh nghiệp, Nhà nước phải bảo đảm yếu tố an toàn pháp lý để doanh nghiệp không đối mặt rủi ro từ chính các thủ tục, danh nghĩa giao kết.

Thực tế, nếu việc giao đất, giao vốn không đúng quy định, doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong triển khai dự án.

Ông nhấn mạnh dù theo hình thức đầu tư nào, quan hệ đối tác với khu vực tư nhân cần rõ ràng về pháp lý, tài sản và quyền nghĩa vụ. Tránh tình trạng danh nghĩa là Nhà nước hợp tác với doanh nghiệp nhưng cơ chế lại mập mờ, tạo ra “giao diện” đầy rủi ro cho phía tư nhân.

Ở nhiều quốc gia, với các dự án PPP hay BOT, Nhà nước trực tiếp ký kết hợp đồng với doanh nghiệp và chịu trách nhiệm đầy đủ với tư cách là chủ thể giao kết. Cách làm này giúp đối tác tư nhân yên tâm tham gia, vì quyền lợi và cam kết được pháp luật bảo đảm rõ ràng.

Thành lập nhóm doanh nghiệp định hình

Ông Trịnh Tiến Dũng – chủ tịch HĐQT kiêm tổng giám đốc Tập đoàn Đại Dũng – cho biết doanh nghiệp đang tham gia một số dự án, công trình hạ tầng giao thông ở nước ngoài. Theo ông, Đại Dũng Group nói riêng và nhiều doanh nghiệp tư nhân khác của Việt Nam hoàn toàn đủ năng lực thi công các dự án hạ tầng giao thông quy mô lớn trong nước.

Ông Dũng cho rằng việc lắp ráp, thi công các hạng mục trong tương lai, từ kết cấu thép, hầm, móng, nhà ga… đều có thể do doanh nghiệp Việt đảm nhận. Khi cần, các đơn vị sẵn sàng mua hoặc thuê thêm linh kiện, thiết bị chuyên dụng từ nước ngoài. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, cần một bộ phận quản lý dự án chuyên nghiệp theo chuẩn quốc tế, đủ khả năng điều phối nhiều nhà thầu cùng lúc, đảm bảo nguồn lực, tiến độ và chất lượng.

Ông Dũng nhấn mạnh: “Chúng ta cần mạnh dạn giao cho nhà thầu trong nước quyền tự chủ, nội địa hóa thiết bị, đầu máy toa xe để không phát sinh thêm chi phí thuê thiết bị. Quan trọng là Việt Nam phải làm chủ công nghệ, giúp vận hành lâu dài, tiết kiệm cho xã hội”.

Ông đề xuất cần có cơ chế ưu tiên chỉ định thầu cho doanh nghiệp trong nước, khuyến khích tư nhân tham gia đầu tư qua nhiều hình thức, kể cả phát hành trái phiếu. Thực tế cho thấy nguồn vốn xã hội rất dồi dào, song cơ chế vẫn chưa đầy đủ. Bên cạnh đó, việc giao thầu cần có sự cam kết, nhất quán giữa các nhiệm vụ; tránh thay đổi chính sách gây rủi ro, cản trở sự phát triển của doanh nghiệp.

Theo ông Dũng, Nhà nước nên đóng vai trò dẫn dắt, định hình nhóm doanh nghiệp trong nước liên kết, hợp vốn, hợp tác để đủ nguồn lực và tận dụng thế mạnh của từng đơn vị. Việc kiểm tra giá, đấu giá và lựa chọn thầu phụ cũng cần đồng bộ về công nghệ, đảm bảo chất lượng.

“Hiện Nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ qua các nghị quyết, song vẫn cần rà soát, bổ sung hướng dẫn pháp lý cụ thể để tránh sai phạm, rút ngắn thời gian đầu tư”, ông Dũng nói.

Cũng tại buổi tọa đàm, ông Lê Thanh Liêm – Công ty cổ phần Đầu tư địa ốc Đại Quang Minh cho biết: “Là doanh nghiệp đang triển khai nhiều dự án lớn thời gian qua, chúng tôi lo ngại nhất là các thủ tục chưa được thông suốt trong quá trình triển khai dự án.

Bởi một thủ tục quá lâu sẽ đẩy doanh nghiệp vào khó khăn, dự án đình trệ. Vì vậy, doanh nghiệp mong rằng Nhà nước tiếp tục đồng hành và tiếp tục ban hành đủ các quy trình, quy chuẩn, rút ngắn quy trình để doanh nghiệp yên tâm trong quá trình tham gia triển khai dự án”, ông Liêm nói.

Ông Nguyễn Xuân Thành – Trường ĐH Fulbright Việt Nam – cho biết thêm, cần thành lập quỹ dự phòng đầu tư cơ sở hạ tầng, để Nhà nước có nguồn lực thực hiện trách nhiệm khi rủi ro phát sinh. Ông dẫn chứng như trường hợp cầu Phú Mỹ trước đây, BOT Cai Lậy hay việc Nhà nước chậm bàn giao mặt bằng, đó là lỗi thuộc phía Nhà nước và cần có trách nhiệm bù đắp.

Quỹ dự phòng này nên nằm ngoài ngân sách, và khi chi ra không được coi là thất thoát ngân sách, nhằm bảo đảm tính linh hoạt và kịp thời hỗ trợ doanh nghiệp.