Hoạt động IPO sôi động trở lại từ đầu năm nay với nhiều thương vụ đình đám và dự báo còn bùng nổ trong 2026-2027 với loạt “bom tấn” mới.
Sau nhiều năm im ắng, hoạt động phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) và niêm yết trên sàn chứng khoán sôi động trở lại từ đầu năm nay với thương vụ của Vinpearl. Từ giữa năm, thị trường vào giai đoạn tăng tốc khi ba “ông lớn” ngành chứng khoán gồm Techcombank Securities, VPBankS và VPS lần lượt IPO chỉ trong vài tháng. Cả ba ghi nhận khối lượng cổ phiếu đặt mua vượt xa kế hoạch chào bán. Trong số này có thương vụ hơn 26.000 nhà đầu tư tham gia – con số hiếm thấy tại Việt Nam.
Thị trường IPO được đánh thức bởi loạt yếu tố thuận lợi. Đầu tiên, theo nhiều chuyên gia và nhóm phân tích, là kinh tế vĩ mô trong nước ổn định và chính sách tiền tệ nới lỏng. Thông tin FTSE Russell nâng hạng chứng khoán Việt Nam từ “thị trường cận biên” lên “thị trường mới nổi thứ cấp” và cơ hội đón dòng vốn nước ngoài tỷ USD tạo sự hứng khởi cho các doanh nghiệp quy mô lớn nhưng chưa niêm yết.
“Đâu đó có tâm lý FOMO (sợ bỏ lỡ), lo bị gạt ra ngoài cuộc chơi lớn”, TS. Trần Vinh Dự (lãnh đạo EY-Parthenon – Chiến lược và Giao dịch Tài chính, Việt Nam, Lào, Campuchia) nói với VnExpress.
Sự quyết liệt của cơ quan quản lý thị trường cũng giúp hoạt động IPO khởi sắc. Việc tháo gỡ vướng mắc về tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài (room ngoại), tỷ lệ cổ phiếu tự do chuyển đổi, thoái vốn doanh nghiệp… hay rút ngắn thời gian đưa cổ phiếu lên sàn trở thành động lực để doanh nghiệp tái khởi động kế hoạch chào bán dang dở.
Trong họp báo thường kỳ đầu tháng này, Thứ trưởng Tài chính Nguyễn Đức Chi cho biết doanh nghiệp đang có nền tảng thuận lợi để phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng. Trước đây, sau khi IPO, doanh nghiệp phải mất từ 3-6 tháng để hoàn tất soát xét báo cáo tài chính. Tuy nhiên, theo quy định mới, thời gian rút ngắn chỉ còn khoảng 30 ngày.
“Quy định mới giúp giảm thủ tục hành chính, tạo điều kiện để doanh nghiệp nhanh chóng huy động vốn, tham gia niêm yết, thu hút nhà đầu tư”, ông Chi nói.
Dù vậy, theo chuyên gia, hoạt động IPO từ đầu năm đến nay vẫn nghiêng về các lĩnh vực truyền thống như tài chính và bất động sản. Chưa nhiều doanh nghiệp hàng tiêu dùng, sản xuất, công nghệ hay doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài IPO và niêm yết.
Trừ việc kém đa dạng ngành nghề kinh doanh, làn sóng hiện tại vượt trội ở nhiều phương diện so với thời hoàng kim của hoạt động IPO cách đây một thập kỷ. Các thương vụ đã hoặc sắp triển khai gần đây đều liên quan đến doanh nghiệp tư nhân hoặc thành viên của tập đoàn lớn. Họ chủ động lên kế hoạch chào bán và niêm yết nhằm huy động vốn mở rộng sản xuất kinh doanh, tăng tính minh bạch. Cơ cấu cổ đông thay đổi rõ với sự tham gia ngày càng nhiều của quỹ đầu tư tổ chức, quỹ đầu tư tư nhân và cổ đông chiến lược quốc tế.
Theo ông Tyler Nguyễn Mạnh Dũng, Giám đốc cấp cao Nghiên cứu chiến lược thị trường thuộc Công ty Chứng khoán HSC, doanh nghiệp hiện nay cũng chú trọng chuẩn hóa báo cáo tài chính theo tiêu chuẩn kế toán quốc tế (IFRS) thay vì tiêu chuẩn kế toán Việt Nam. Họ dần biết cách xây dựng thông điệp và câu chuyện tăng trưởng để thuyết phục nhà đầu tư. Cách tiếp cận vốn cũng linh hoạt hơn khi gặp mặt trực tiếp (roadshow), trực tuyến lẫn hợp tác với tổ chức tư vấn quốc tế thay vì trông chờ vào đấu giá đơn thuần như trước.
Trong khi đó, cách đây gần một thập kỷ, IPO chủ yếu gắn với lộ trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước. Vinamilk, Sabeco, Idico, VEAM trở thành những ngôi sao sáng của thị trường IPO thời điểm đó. Mục tiêu chung của những thương vụ này là tái cơ cấu khu vực công, cải thiện hiệu quả quản trị và thu hút vốn ngoại. Tuy nhiên, sau IPO, vốn Nhà nước vẫn chiếm tỷ trọng lớn tại phần đông doanh nghiệp nên sức hút và thanh khoản khi niêm yết chưa như kỳ vọng.
“Nếu làn sóng IPO gần 10 năm trước mang tính định hướng cổ phần hóa thì diễn biến hiện tại cho thấy sự trưởng thành, chủ động của khu vực tư nhân trong việc tiếp cận nhà đầu tư và thị trường vốn”, ông Dũng nói.
Các thương vụ “bom tấn” trong thời gian tới nhiều khả năng vẫn đến từ doanh nghiệp tư nhân. Theo Công ty Chứng khoán VNDirect, cuối năm nay và đầu năm sau, Nông nghiệp Hòa Phát, Chứng khoán Kafi và Công ty Hạ tầng Gelex là những cái tên tiếp theo tham gia làn sóng IPO.
Từ 2027 trở về sau, danh sách này có thể xuất hiện thêm nhiều tên tuổi đầu ngành bán lẻ, F&B, công nghệ tài chính như Điện Máy Xanh, Bách Hóa Xanh, Golden Gate, Highland, Long Châu, Pharmacity, Momo. Trong lĩnh vực sản xuất và phân phối, Tập đoàn Hoa Sen mới thành lập công ty con chuyên phân phối vật liệu xây dựng và nội thất, mở đường cho kế hoạch IPO và niêm yết trong vài năm tới.
Ông Vũ Hữu Điền, Thành viên HĐQT kiêm Tổng giám đốc VPBankS, thuyết trình trong buổi gặp nhà đầu tư nước ngoài trước thềm IPO. Ảnh: VPBankS
Ở góc độ nhà tư vấn, TS. Trần Vinh Dự cho rằng có 5 yếu tố tiên quyết làm nên thành công của một thương vụ IPO. Đầu tiên là quy mô thương vụ đủ lớn để các quỹ đầu tư giải ngân và thoái vốn một cách trật tự. Thị trường chứng khoán Việt Nam hiện có xấp xỉ 60 doanh nghiệp vốn hóa tỷ USD nên nhà đầu tư đang không mặn mà với các câu chuyện quá nhỏ.
Yếu tố thứ hai, doanh nghiệp phải chứng minh tốc độ tăng trưởng trong 12-24 tháng tới, thay vì những gạch đầu dòng đơn giản về chiến lược 5 năm như trước đây. Điều thứ ba, theo ông Dự, việc có nhà đầu tư tổ chức uy tín đồng hành trước thềm IPO là dấu hiệu cho thấy doanh nghiệp đã qua vòng thẩm định nghiêm túc chứ không chỉ tự kể chuyện. Hai yếu tố còn lại được ông đề cập là minh bạch về sở hữu, giao dịch liên quan, dòng tiền, kiểm soát nội bộ và quan hệ nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Tuy IPO trong nước bùng nổ với quy mô giai đoạn 2025-2027 ước tính lên đến 47 tỷ USD (theo HSC), không nhiều doanh nghiệp tính đến kế hoạch chào bán và niêm yết ở thị trường quốc tế.
Lý giải hiện tượng này, chuyên gia HSC cho rằng một phần nguyên nhân đến từ tâm lý thận trọng sau khủng hoảng trái phiếu doanh nghiệp năm 2022, khiến nhiều đơn vị trì hoãn IPO để củng cố bảng cân đối kế toán và đáp ứng yêu cầu minh bạch ngày càng cao. Bên cạnh đó, định giá tại thị trường quốc tế không còn hấp dẫn so với kỳ vọng trong nước. Việc huy động vốn ở nước ngoài vì thế kém hiệu quả hơn.
Đồng quan điểm, ông Trần Vinh Dự đánh giá thị trường chứng khoán trong nước hiện hoạt động mạnh nhất khu vực Đông Nam Á và sẽ đón dòng vốn lớn khi nâng hạng có hiệu lực. Mở rộng quy mô, củng cố minh bạch tại Việt Nam được xem là chiến lược hợp lý trong giai đoạn này, thay vì vội vàng đưa cổ phiếu lên sàn Mỹ hay châu Âu.
“Niêm yết quốc tế không phải là màn ra mắt hoành tráng, mà là cam kết sống trong môi trường bị soi liên tục. Các tiêu chuẩn để niêm yết đòi hỏi doanh nghiệp cần nhiều quý, thậm chí nhiều năm để chuẩn bị”, ông Dự nói.
Lãnh đạo EY-Parthenon ví dụ doanh nghiệp phải báo cáo tài chính theo chuẩn IFRS ổn định qua nhiều kỳ, kiểm soát nội bộ và công nghệ thông tin theo chuẩn cao, công bố thông tin bằng tiếng Anh. Ngoài ra, doanh nghiệp phải quan hệ với nhà đầu tư trong tâm thế “earnings call”, tức sẵn sàng trả lời công khai câu hỏi khó về chiến lược, biên lợi nhuận và lương thưởng lãnh đạo. Họ cũng phải chịu áp lực chỉ trích công khai và rủi ro pháp lý sau niêm yết.
Phương Đông