Nhà đầu tư nắm giữ tài sản số đang thấp thỏm chờ khung pháp lý thử nghiệm thị trường – Ảnh minh họa AI
Theo các chuyên gia, nếu có hành lang pháp lý đúng đắn và phù hợp, Việt Nam có thể vươn mình và phát triển thần tốc với công nghệ mới. Nhưng ngược lại, nếu làm sai, chúng ta sẽ đánh mất “cơ hội vàng”.
Bước ra từ “vùng xám” pháp lý
Ông Mai Huy Tuần, tổng giám đốc SSI Digital, cho biết Luật Công nghiệp công nghệ số công nhận tài sản số là tài sản hợp pháp tại Việt Nam là điều mà cộng đồng start-up blockchain đã chờ đợi từ rất lâu. Trước đây, để phát triển sản phẩm, các start-up buộc phải thành lập công ty ở những quốc gia đã thừa nhận tài sản số như Singapore, Dubai…
Giờ đây, họ có thể hoạt động minh bạch ngay tại Việt Nam, tiết kiệm đáng kể chi phí và nhận được sự hỗ trợ trực tiếp từ hệ thống pháp luật trong nước. “Việc thừa nhận này không chỉ giúp start-up giảm chi phí mà còn mở ra cơ hội kêu gọi vốn lớn từ quốc tế, bán các tài sản số do người Việt tạo ra ra thế giới, mang ngoại tệ về, đóng thuế và đóng góp cho nền kinh tế”, ông Tuần nhấn mạnh.
Theo nhiều chuyên gia, các doanh nghiệp tài sản số từ nay cũng sẽ được xem như một thành phần chính thức của nền kinh tế, thay vì hoạt động trong “vùng xám” pháp lý như trước.
Ông Trần Xuân Tiến, tổng thư ký Chi hội Blockchain TP.HCM, cho biết dự thảo nghị định thí điểm vẫn chưa công bố, các quy định chi tiết có trong nghị định thí điểm cuối cùng vẫn chưa chính thức.
Tuy nhiên, ông Tiến kỳ vọng nghị quyết thí điểm sẽ hướng tới bốn mục tiêu. Thứ nhất, tạo tiền đề tốt để Việt Nam dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ mới. Thứ hai, từ việc công nhận và quản lý giúp người dùng/nhà đầu tư được bảo vệ, đi kèm với đó là các biện pháp chống rửa tiền cũng cần sự liên thông giữa các nền tảng.
Thứ ba, nghị quyết thí điểm đủ chi tiết để thực hiện và đủ cởi mở để phát triển trong tương lai. Cuối cùng, việc tạo lập thị trường là hướng đi khả thi và thể hiện được tinh thần tích cực của Việt Nam với công nghệ mới. Đồng thời mở ra có hội tiếp cận nguồn vốn quốc tế/trong nước một cách dễ dàng, như cách thị trường chứng khoán vận hành nhiều năm trước.
Dù thị trường tài sản mã hóa chưa có khung pháp lý, nhưng sự phát triển của các doanh nghiệp trong lĩnh vực này khó phủ nhận. Theo ông Nguyễn Thành Trung – giám đốc điều hành kiêm đồng sáng lập Sky Mavis, thị trường Việt Nam có những công ty đẩy mạnh phát triển công nghệ, cung cấp nền tảng kỹ thuật cho các công ty nước ngoài nhờ tiếp cận blockchain rất sớm.
“Tôi đồng ý không thể thả nổi thị trường này vì dễ gây ra hệ lụy. Thực tế có những trường hợp tạo ra tiền mã hóa chỉ để huy động vốn, sau đó lại không sử dụng đúng mục đích và có dấu hiệu lừa đảo, gây ảnh hưởng tiêu cực đến toàn ngành”, ông Trung nói.
Vốn 10.000 tỉ đồng chỉ dành cho những tay chơi lớn?
Tại một sự kiện mới đây, lãnh đạo Ban Phát triển thị trường chứng khoán, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết công ty vận hành sàn giao dịch tài sản số có thể cần vốn tối thiểu 10.000 tỉ đồng, gấp ba lần ngân hàng, 33 lần công ty hàng không và 100 lần công ty chứng khoán.
Ông Mai Huy Tuần cho rằng yêu cầu vốn pháp định 10.000 tỉ đồng là cần thiết vì thị trường này rủi ro cao, sàn cần đủ nguồn lực bù đắp thiệt hại, hoàn trả cho nhà đầu tư. Trước ý kiến cho rằng các công ty chứng khoán có ngân hàng hậu thuẫn sẽ chiếm ưu thế, ông Tuần cho rằng lợi thế không chỉ ở vốn mà ở công nghệ và cách triển khai.
“Tiền là điều kiện cần nhưng không phải yếu tố quyết định thành công”, ông Tuần nói và dẫn chứng trong công nghệ, ý tưởng và chiến lược mới có thể đưa doanh nghiệp nhỏ vươn lên, như TikTok vượt YouTube hay OpenAI thách thức Google. Thành công đến từ chiến lược kinh doanh, cách thực thi, đam mê của nhà sáng lập và khả năng nắm bắt cơ hội.
Ngược lại, ông Nguyễn Thành Trung cho rằng mức vốn 10.000 tỉ đồng là quá cao, sẽ hạn chế nhiều công ty tham gia, kể cả sàn top thế giới cũng phải cân nhắc khi vào Việt Nam. Ngoài ra, dự thảo chỉ cho 5 sàn tham gia sandbox là quá ít để tạo sự sôi động.
Theo ông Trung, vốn luôn là điều kiện cần với bất kỳ mô hình kinh doanh nào, nhưng chỉ vốn không là không đủ. Ngoài vốn, cần quy định rõ các yêu cầu về bảo mật, tiêu chuẩn kỹ thuật, minh bạch tài chính, quản lý dữ liệu người dùng, quy trình KYC, chống rửa tiền. Đây là những điều bắt buộc để đảm bảo an toàn và tuân thủ, nhưng không nên đặt rào cản vốn quá cao đến mức bóp nghẹt thị trường.
“Hãy nhìn nhiều công ty start-up, không có vốn, họ không thể hoạt động được, nên gọi vốn mạo hiểm là tối cần thiết. Nhưng kể cả khi có đủ vốn, tỉ lệ thành công trong khởi nghiệp vẫn rất thấp. Điều này chứng minh vốn tuy quan trọng nhưng chưa bao giờ là điều kiện đủ của đổi mới sáng tạo”, ông Trung nói thêm.
Một chuyên gia tài chính khác cho rằng nếu ngưỡng vốn quá cao, thị trường sẽ chỉ có một vài tay chơi lớn có ngân hàng đứng sau, còn các công ty blockchain thuần túy sẽ bị loại khỏi cuộc chơi.
Cần chính sách hỗ trợ hấp dẫn
Nhìn chung với việc thí điểm sàn giao dịch tài sản số, ông Tuần cho biết SSI vẫn giữ quan điểm thận trọng và cẩn trọng, đặt mục tiêu rõ ràng, đánh giá rủi ro và lợi ích, bảo vệ người dùng cũng như danh tiếng doanh nghiệp. SSI đang cân nhắc các đối tác để lập liên minh đề xuất tham gia xây dựng sàn giao dịch.
Các chuyên gia cho rằng việc thu hút vốn và công nghệ từ nước ngoài rất tốt nhưng luôn có hai mặt. “Khi mang vốn và công nghệ vào, nhà đầu tư nước ngoài cũng sẽ lấy đi giá trị khác. Việt Nam cần thu hút ở mức vừa đủ, song vẫn cần có những doanh nghiệp lớn 100% người Việt để làm chủ tương lai”, ông Tuần khuyến cáo.
Ông Tuần nhận định sẽ có một dòng vốn lớn đổ vào Việt Nam khi thị trường tài sản số được hình thành với khung pháp lý rõ ràng. “Các quỹ đầu tư lớn nhất thế giới rất quan tâm. Đây là dòng vốn chất lượng cao, hướng vào các nền kinh tế có giá trị gia tăng”, ông Tuần nói.
Bà Krist Phạm, chuyên gia truyền thông và marketing blockchain, cho rằng thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam còn rất non trẻ, do đó cần chính sách hỗ trợ thiết thực và hấp dẫn để tạo động lực phát triển.
“Một cơ chế thử nghiệm mang tính cởi mở, từng bước và linh hoạt không chỉ giúp Việt Nam quản lý hiệu quả, mà còn tạo sức hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh so với các quốc gia đã đi trước hay các sàn giao dịch lâu năm trên thị trường”, bà Krist Phạm nói.
Chuyên gia này dẫn chứng về thị trường Thái Lan, miễn thuế thu nhập từ giao dịch tài sản số đồng thời miễn thuế giá trị gia tăng cho các giao dịch thực hiện trên sàn giao dịch được cấp phép, miễn thuế cho doanh nghiệp Web3 và start-up blockchain.
Theo ông Nguyễn Thành Trung, quản lý tập trung là mô hình phù hợp hơn với Việt Nam ở giai đoạn hiện tại. Tuy nhiên, điều quan trọng là cách quản lý này không được kìm hãm sự phát triển và đổi mới của thị trường.
“Chúng ta vẫn cần có những điều chỉnh linh hoạt để tạo đủ không gian cho đổi mới sáng tạo. Chẳng hạn, tại Mỹ, người dùng vẫn có quyền tự quản lý tài sản của họ mà không nhất thiết phải lưu trữ trên các sàn được cấp phép. Đó cũng là một cách để cân bằng giữa quản lý và quyền tự do của nhà đầu tư, từ đó thúc đẩy sự phát triển của thị trường”, ông Trung chia sẻ.
Không gian một công ty công nghệ hoạt động trong lĩnh vực blockchain – Ảnh: S.M.
Không nên yêu cầu tất cả tài sản đều phải đưa về trong nước
Khi Chính phủ đang khẩn trương xây dựng dự thảo nghị định thí điểm thị trường tài sản mã hóa, không chỉ các doanh nghiệp blockchain, công ty công nghệ, mà giới nhà đầu tư cũng hồi hộp chờ đợi.
Ông Nguyên Minh (Hà Nội) cho biết đã đầu tư tiền số không chỉ vì lợi nhuận, mà còn vì nó cho mình quyền tự do, có thể tự giữ tài sản trong ví lạnh, không sợ sàn bị hack hay phá sản. “Nếu luật mới bắt buộc tất cả phải đưa về sàn trong nước, phải giao tài sản cho bên thứ ba quản lý, điều này đi ngược lại tinh thần phi tập trung của blockchain”, ông Minh nói.
Một chuyên gia trong lĩnh vực này cũng cho rằng điều quan trọng nhất mà nhà đầu tư quan tâm chính là tài sản của mình có được đảm bảo an toàn, bảo mật hay không. Khi tham gia thị trường, họ cũng mong muốn được bảo vệ quyền lợi, đồng thời được tiếp cận các nền tảng có tính cạnh tranh cao.
Để tạo ra môi trường phát triển nhanh, do vậy, thị trường cần có sự mở cửa hơn, từ đó các bên mới có không gian để đổi mới và triển khai nhiều mô hình kinh doanh khác nhau. Chẳng hạn, Robinhood đã tạo ra mô hình giao dịch chứng khoán không thu phí – điều này chỉ có thể xuất hiện khi thị trường đủ rộng và cạnh tranh đủ mạnh.
Ngoài ra, nếu thị trường bị giới hạn về số lượng sàn giao dịch câu hỏi đặt ra là: Liệu mức độ cạnh tranh có đủ để mang lại lợi ích tối đa cho người dùng hay không? Trước đây, khi giao dịch trên các sàn quốc tế, nhà đầu tư đã quen với tỉ giá và mức phí hấp dẫn. Vậy nếu chỉ giao dịch trên các sàn trong nước, điều đó có còn được đảm bảo không?
“Cuối cùng, cũng cần đặt câu hỏi: Liệu các sàn được cấp phép trong nước có đủ nhanh nhạy để tạo ra các sản phẩm kịp thời so với tốc độ đổi mới của thế giới hay không? Đây thực sự là một vấn đề cần cân nhắc”, vị chuyên gia này nhấn mạnh.
* Ông Nguyễn Thành Trung (giám đốc điều hành Sky Mavis):
Tài sản mã hóa là sản phẩm của thế giới phi tập trung
Tiền mã hóa về bản chất là sản phẩm của thế giới phi tập trung. Bất kỳ ai cũng có thể tạo ra một đồng tiền mới, nhưng nó chỉ có giá trị khi thực sự được sử dụng trong các ứng dụng giải quyết nhu cầu của người dùng. Nếu cấm hoàn toàn giao dịch những đồng tiền không có trên sàn sẽ gần như đóng băng hoạt động đổi mới.
Ví dụ, công ty tạo sản phẩm mới hoặc gia công hợp đồng thông minh (smart contract) cho khách hàng cũng không làm được gì, vì đồng tiền ấy không có trên sàn và mọi hoạt động giao dịch bị coi là vi phạm. Trong khi đó, những đồng tiền được đưa lên sàn chắc chắn sẽ chịu kiểm soát rất chặt, không phải bất kỳ tài sản nào cũng được hỗ trợ.
Chưa kể, trong thế giới phi tập trung, một người có thể tự do chuyển tiền mã hóa cho người khác mà người nhận không thể từ chối. Nếu không định nghĩa rõ, hoạt động nhận tài sản nằm ngoài ý chí cũng có thể gây rủi ro cho cá nhân.