Tên phường xã mới được đặt lại thế nào

Tròn một tháng sau sáp nhập, tên gọi và hình hài mới của các xã phường trên cả nước đã dần ổn định, từng bước đi vào vận hành trong hệ thống hành chính.

Trong đợt điều chỉnh vừa qua, Việt Nam tinh gọn hơn 2/3 số lượng đơn vị hành chính (ĐVHC) các cấp. Cụ thể, số tỉnh thành giảm từ 63 xuống 34; bỏ hoàn toàn 696 quận, huyện; và số xã, phường giảm từ 10.035 còn 3.321. Tổng cộng 7.439 ĐVHC thuộc diện điều chỉnh.

Việc chọn tên cho các ĐVHC cấp xã mới từng là bài toán với nhiều địa phương. Theo hướng dẫn từ Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Thủ tướng và Bộ Nội vụ, các địa phương được khuyến khích đặt tên mới theo quận, huyện cũ kèm số thứ tự. Tuy nhiên, quá trình thực hiện, nhiều tỉnh, thành đã điều chỉnh phương án, chuyển sang sử dụng tên chữ – phần lớn dựa trên địa danh lịch sử hoặc kế thừa tên gọi của ĐVHC cũ.

Phân tích của VnExpress cho thấy, trong 3.321 xã phường sau sáp nhập, cả nước chỉ có 37 ĐVHC được đặt theo hình thức đánh số, gần một nửa ở Lâm Đồng.

Nhiều địa phương ban đầu đặt tên theo số thứ tự, sau đó thay đổi. Đơn cử, trong Dự thảo Đề án sắp xếp lại đơn vị hành chính cấp xã đầu tiên, Đăk Lăk đề xuất đặt tên cho 5 phường mới thuộc TP Buôn Mê Thuột theo số thứ tự là Buôn Mê Thuột 1, 2, 3, 4, 5. Tuy nhiên, sau đó tỉnh đã bỏ chủ trương này.

Ít nhất 15 địa phương đã bỏ cách đặt tên theo số thứ tự, gồm Nam Định, Hải Dương, Hải Phòng, Thanh Hoá, Nghệ An, Quảng Trị, Quảng Ngãi, Quảng Nam, Đà Nẵng, Đăk Lăk, Bình Định, Khánh Hoà, Ninh Thuận, Cà Mau, Bạc Liêu.

Phần lớn thay đổi này diễn ra trong tuần cuối cùng của tháng 4, sau khi nhiều người dân, chuyên gia bày tỏ băn khoăn, cho rằng cách đặt tên theo số thứ tự khô khan, thiếu bản sắc và không phù hợp văn hoá, lịch sử.

Sau sáp nhập, mức độ phổ biến của tên các ĐVHC cũng thay đổi.

Trước sáp nhập, Tân Thành là tên được đặt cho 34 phường xã, quận huyện cũ – nhiều nhất cả nước. Sau sáp nhập, tên này được dùng phổ biến thứ hai với 9 lần xuất hiện, sau tên Tân An (10 lần xuất hiện). Bên cạnh đó, trước sáp nhập, các tên số được dùng phổ biến, song hiện không còn được sử dụng, như: 1, 2, 3, 4, 5…

Phân tích tên đơn vị hành chính theo miền cho thấy, miền Bắc thường sử dụng tên của danh nhân lịch sử (Quang Trung, Hưng Đạo, Minh Khai, Lê Lợi, Trần Phú) hoặc tính từ như Hoà Bình, Thống Nhất… Tại miền Trung, Tân Thành và Quảng Phú là hai tên ĐVHC phổ biến nhất cả nước trước và sau sáp nhập. Còn miền Nam, trước sáp nhập, nhiều tên ĐVHC được đặt theo số, hầu hết ở đô thị như TP HCM. Sau sáp nhập, các tên số này không còn được dùng.

Tên xã phường đến từ đâu?

Nghị quyết 76/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khuyến khích đặt tên ĐVHC cấp xã mới theo tên ĐVHC cấp huyện trước sáp nhập, trong đó yêu cầu tên gọi không mang tính cơ học mà phải phù hợp với truyền thống lịch sử, văn hóa địa phương, và được nhân dân ủng hộ.

Phân tích dữ liệu của VnExpress cho thấy, trong 3.321 xã phường mới, đa số tiếp tục sử dụng tên cũ.

Cụ thể, 78% giữ toàn bộ từ tên cũ, tương ứng 2.596 ĐVHC. Trong đó, Bắc Ninh, Sơn La và Lai Châu có tỷ lệ phường xã mới mang nguyên vẹn tên cũ cao nhất – trên 97%.

9%, tương đương 290 phường xã, có tên mới giữ một phần tên cũ. Các cách đặt tên phổ biến là thêm hoặc bớt một yếu tố như phương hướng, ví dụ TP Hội An cũ được chia thành ba phường mới là Hội An, Hội An Đông và Hội An Tây. Một số được hình thành dựa trên tên cũ như xã mới Thành Bình Thọ (Nghệ An) ghép từ xã Thành Sơn, Bình Sơn, Thọ Sơn. Số ít có cách viết gần giống tên cũ, đơn cử xã Nà Hang mới (Tuyên Quang) giữ tên từ huyện Na Hang cũ.

Còn lại 13% – tức 435 phường xã sau sáp nhập, được đặt tên mới hoàn toàn. TP HCM là nơi có số tên mới nhiều nhất, chủ yếu thay cho các tên cũ từng được đánh số. Ví dụ, các phường 11, 12, 13, 14 của quận 5 cũ được sáp nhập với tên mới là phường Chợ Lớn.

Nhiều tên gọi mới được các địa phương đặt dựa trên yếu tố văn hoá, lịch sử. Ví dụ, phường Xuân Hoà (quận 3, TP HCM cũ) trước đây từng là làng Xuân Hoà (theo bản đồ Sài Gòn năm 1882). TP HCM cũng có nhiều tên phường, xã được đặt mới dựa trên các địa danh lịch sử như: Sài Gòn, Chợ Lớn, An Đông…

Cách đặt tên này của TP HCM được Tổng Bí thư Tô Lâm khen ngợi bởi mang tính nhận diện cao, giúp người dân dễ dàng xác định vị trí và cảm thấy gần gũi hơn so với tên gọi đánh số vốn thiếu tính định danh, gây khó khăn trong giao dịch.

Ở phạm vi cả nước, phần lớn tên mới cũng đến từ các tên địa danh lịch sử như Đông Hoa Lư (Ninh Bình), Đông Thuỵ Anh (Hưng Yên); hoặc tên danh nhân như Hà Huy Tập (Hà Tĩnh), Khúc Thừa Dụ (Hải Phòng)…

Trong 3.321 phường xã mới, 2.144 được đặt tên theo phường xã cũ (65%); 712 từ quận huyện cũ (21%); và 30 từ tên tỉnh, thành cũ (0,9%).

Phần lớn trong 30 xã phường mang tên tỉnh, thành cũ là những địa phương đã được hợp nhất. Tuy nhiên, có 5 tỉnh sau sáp nhập không được chọn làm tên cho bất kỳ đơn vị hành chính cấp xã nào, gồm Đắk Nông, Hậu Giang, Kiên Giang, Ninh Thuận và Tiền Giang.

Sau sáp nhập, cả nước có 712 phường xã mang tên quận, huyện cũ, trong khi trước đó cả nước chỉ có 696 quận, huyện. Nguyên nhân là một số tên xuất hiện hơn hai lần do thêm thành phần (như phương hướng, đánh số) vào tên phường xã mới. Ví dụ, Đà Nẵng mới có 4 phường xã được đặt theo tên huyện Điện Bàn (Quảng Nam cũ), gồm: Điện Bàn, Điện Bàn Bắc, Điện Bàn Đông, và Điện Bàn Tây.

Còn lại phần lớn tên phường xã mới được giữ từ phường xã cũ, trong đó 93,4% giữ toàn bộ và 4% giữ một phần. Đơn cử, Đồng Tháp có nhiều tên được giữ một phần từ các phường xã cũ, thường bằng cách bỏ số thứ tự, ví dụ như gộp Trường Phước 1 và 2 (cũ) thành Trường Phước (mới).

Nội dung & Dữ liệu: Quang Tuệ – Thuỳ Linh – Duy Khánh
Đồ hoạ: Quang Tuệ

—-

Về dữ liệu:

• Thống kê của VnExpress dựa trên dữ liệu danh mục ĐVHC trước và sau sáp nhập của Quốc hội và Tổng cục Thống kê.
• Bản đồ có tính chất minh hoạ, theo dữ liệu của Nhà xuất bản Tài nguyên – Môi trường và Bản đồ, Bộ Nông nghiệp Môi trường.