Nobel kinh tế 2025 vinh danh công trình giải thích tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo

Chiều 13-10 (giờ Việt Nam), khép lại tuần lễ Nobel 2025, Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã quyết định trao giải Nobel kinh tế cho các ông: Joel Mokyr (Mỹ – Israel), Philippe Aghion (Pháp) và Peter Howitt (Canada) vì đã giải thích cơ chế tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo.

Trong đó, một nửa giải thưởng thuộc về ông Joel Mokyr “vì đã xác định các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ”.

Nửa còn lại được trao chung cho các ông Philippe Aghion và Peter Howitt “vì lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua sự phá hủy mang tính sáng tạo”.

Vinh danh lý thuyết tăng trưởng bền vững

Theo Nobel Prize, ông Joel Mokyr đã khai thác các nguồn tư liệu lịch sử để lý giải vì sao tăng trưởng kinh tế bền vững trở thành chuẩn mực mới.

Hai ông Philippe Aghion và Peter Howitt tập trung nghiên cứu các cơ chế thúc đẩy tăng trưởng dài hạn. 

Trong một bài báo công bố năm 1992, họ xây dựng mô hình toán học về “sự phá hủy mang tính sáng tạo” – hiện tượng khi sản phẩm mới, tốt hơn ra đời sẽ thay thế sản phẩm cũ trên thị trường.

Giáo sư Joel Mokyr giảng dạy tại Đại học Northwestern ở Evanston (Mỹ), còn giáo sư Peter Howitt thuộc Đại học Brown ở Providence (Mỹ).

Giáo sư Philippe Aghion hiện làm việc tại Collège de France, Trường INSEAD ở Paris (Pháp) và Trường Kinh tế – Khoa học chính trị London (LSE) ở Anh.

“Những người đoạt giải cho thấy tăng trưởng bền vững không thể bị coi nhẹ. Trong phần lớn lịch sử, kinh tế trì trệ chứ không phải tăng trưởng là trạng thái phổ biến. Công trình của họ nhấn mạnh rằng chúng ta phải nhận thức rõ và hành động trước mọi mối đe dọa với tăng trưởng dài hạn”, Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển khẳng định.

Công nghệ mới – chìa khóa tăng trưởng bền vững

Theo thông cáo của Giải Nobel, công trình của ba giáo sư cho thấy công nghệ mới có thể thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Công nghệ phát triển nhanh chóng, tác động sâu rộng đến đời sống khi sản phẩm và phương thức sản xuất mới liên tục thay thế cái cũ. 

Đây là nền tảng của tăng trưởng kinh tế dài hạn, giúp nâng cao mức sống, sức khỏe và chất lượng cuộc sống toàn cầu. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng, vì tăng trưởng thường chững lại sau một thời gian.

Ông Joel Mokyr chỉ ra rằng để đổi mới diễn ra liên tục, con người không chỉ cần biết mà còn phải hiểu rõ vì sao một phương pháp hiệu quả, tức là phải có cơ sở khoa học. 

Trước cách mạng công nghiệp, sự thiếu vắng lời giải thích như vậy đã khiến phát triển dựa trên phát minh mới gặp nhiều hạn chế. Ông cũng nhấn mạnh vai trò của một xã hội cởi mở với ý tưởng mới và sẵn sàng thay đổi.

Mô hình “phá hủy sáng tạo” (creative destruction) của Philippe Aghion và Peter Howitt cho thấy đổi mới vừa mang tính sáng tạo vì tạo ra cái mới, vừa mang tính hủy diệt vì loại bỏ cái cũ. Đây chính là cơ chế thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Theo các nhà kinh tế học này, quá trình đó cũng có thể tạo ra xung đột, và để đổi mới không bị cản trở bởi các doanh nghiệp hay nhóm lợi ích đang hưởng lợi, những xung đột ấy cần được xử lý theo hướng xây dựng.

Khác với năm giải thưởng ban đầu theo di chúc Alfred Nobel (y sinh, vật lý, hóa học, văn học và hòa bình), giải Nobel kinh tế do Ngân hàng Trung ương Thụy Điển sáng lập năm 1968 để tưởng niệm ông.

Từ đó đến nay, giải đã được trao 56 lần cho 96 nhà khoa học, trong đó chỉ có ba phụ nữ từng nhận giải. Phần thưởng gồm bằng chứng nhận, huy chương vàng và 1,2 triệu USD tiền thưởng.

Năm 2024, giải Nobel kinh tế vinh danh ba nhà kinh tế Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson với công trình lý giải nguyên nhân vì sao có quốc gia giàu và quốc gia nghèo.