Doanh thu thực tế cửa hàng tạp hóa của chị Thùy Linh (Hà Nội) sau 10 ngày xuất hóa đơn bằng gần một nửa so với mức khoán của tháng trước, khiến chị lo bị truy thu thuế.
Chị Thùy Linh (Hà Đông, Hà Nội), chủ một hộ kinh doanh hàng tạp hóa, cho biết từ đầu tháng 6 cửa hàng của chị lắp đặt hệ thống máy tính, phần mềm để xuất hóa đơn khởi tạo từ máy tính tiền, theo yêu cầu của cơ quan thuế. Hộ kinh doanh này cũng chuyển từ nộp thuế khoán sang kê khai, nộp hàng tháng.
Việc áp dụng công nghệ, bỏ chi phí lắp đặt hệ thống máy tính, mua phần mềm không phải là vấn đề lớn, song điều khiến chị lo lắng là số thuế phải đóng sẽ tăng, trong khi kinh doanh ngày càng khó khăn. Trước đây, chị vẫn nộp thuế theo tỷ lệ 1,5% trên mức doanh thu khoán 90 triệu đồng một tháng, tương ứng khoảng 1,35 triệu đồng. Nhưng sau 10 ngày lắp thiết bị, doanh thu xuất hóa đơn của cửa hàng chị Linh đạt gần 40 triệu đồng, ước tính cả tháng 6 có thể tăng khoảng 30% so với tháng trước đó.
“Mức thuế phải nộp tăng lên đã đành, nhưng không biết cơ quan thuế có dựa trên doanh thu sau khi kê khai để truy thu những tháng trước hay không”, chị Linh lo ngại.
Hóa đơn in từ máy tính tiền tại một quán cà phê, tháng 6/2025. Ảnh: Phương Dung
Hộ kinh doanh của chị Linh không phải trường hợp cá biệt. Từ 1/6, các hộ kinh doanh sử dụng hóa đơn điện tử cho từng lần bán. Mỗi đơn hàng bán ra, mua vào đều được hệ thống ghi nhận, truyền thông tin tới cơ quan thuế. Điều này dẫn tới nhiều hộ kinh doanh băn khoăn nếu doanh thu tăng đột biến, ngành thuế có thể truy thu những tháng trước đây của họ.
Thực tế này cũng được bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, nêu tại hội nghị tuần trước của cơ quan thuế. Bà dẫn trường hợp một hộ kinh doanh trong 6 tháng đầu năm có tổng doanh thu 500 triệu đồng, nhưng từ 1/6 xuất hóa đơn, mức thu có thể lên tới 300-400 triệu đồng một tháng.
“Hộ kinh doanh tuân thủ xuất hóa đơn, doanh thu ghi nhận tăng vọt, cơ quan thuế có quay lại truy thu 5 tháng đầu năm hay không?”, bà Cúc đặt vấn đề.
Phản hồi câu hỏi này, ông Mai Sơn – Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho biết họ sẽ không truy thu các tháng trước đây với điều kiện doanh thu theo xuất hóa đơn của hộ, cá nhân kinh doanh tương đương với mức khoán. Trường hợp doanh thu kê khai tăng trên 50% so với trước đó, cơ quan thuế sẽ điều chỉnh.
Phân tích rõ hơn, ông Chung Thành Tiến, Chủ tịch Chi hội Kế toán Hiểu đúng – Làm đúng, cho biết hộ kinh doanh đã nộp thuế theo mức khoán trước đây sẽ không bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc tính tiền chậm nộp (nếu có), kể cả trường hợp sau này cơ quan thuế cho rằng mức khoán ban đầu không phù hợp. Tuy nhiên, việc nộp thuế khoán không có nghĩa họ được miễn trách nhiệm pháp lý.
Ông Tiến cho biết các hộ kinh doanh vẫn có thể bị truy thu thuế, gồm xử phạt hành chính và phạt chậm nộp khi cố tình khai không đúng về quy mô, ngành nghề, doanh thu để được áp mức khoán thấp hơn thực tế. Hộ kinh doanh cũng có thể bị truy thu trong trường hợp cơ quan thuế đủ căn cứ chứng minh việc hộ này có hành vi gian lận, che giấu doanh thu, hoặc thông đồng, móc nối trái pháp luật trong quá trình xác định mức khoán.
Theo ông Tiến, cơ quan thuế có thể xác định được doanh thu của hộ, cá nhân kinh doanh qua dữ liệu dòng tiền thanh toán trên tài khoản cá nhân, hóa đơn đầu vào, chứng từ kế toán, giao dịch mua bán, hàng tồn kho… “Cơ quan thuế sẽ truy thu số còn thiếu và xử phạt vi phạm hành chính, hoặc chuyển cơ quan điều tra nếu có dấu hiệu gian lận, trốn thuế”, ông nói.
Lo ngại bị truy thu thuế, làn sóng dùng tiền mặt xuất hiện trở lại khi nhiều cơ sở kinh doanh từ chối nhận chuyển khoản. Một số nơi nhận chuyển khoản nhưng đề nghị khách hàng không ghi các nội dung như mua, tiền cọc, tiền hàng. Thậm chí, có cơ sở đóng cửa, ngừng kinh doanh để chờ hướng dẫn từ ngành thuế.
Để khuyến khích và giảm nỗi lo cho người dân, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam Nguyễn Thị Cúc đề xuất trong thời gian đầu chuyển đổi, nhà điều hành không truy thu phần chưa kê khai hoặc kê khai thiếu trước đây của hộ kinh doanh. Việc này nhằm tạo ra “điểm khởi đầu mới”, khuyến khích người dân trung thực trong kê khai thuế. Sau thời điểm này, cơ quan quản lý có thể đưa ra chính sách phạt với trường hợp không chủ động khai bổ sung, tuân thủ đúng quy định.
Ở khía cạnh khác, ông Chung Thành Tiến nhìn nhận thuế là nghĩa vụ, do đó việc hiểu và thực hiện đúng luật là trách nhiệm của người kinh doanh. Ông Tiến cho rằng môi trường pháp lý ngày càng minh bạch và dữ liệu được kết nối chặt chẽ, việc thiếu hiểu biết, chủ quan hoặc cố tình lách luật của hộ kinh doanh có thể dẫn đến hệ lụy pháp lý. Do đó, chuyên gia khuyến cáo hộ, cá nhân kinh doanh không che giấu doanh thu, kê khai và nộp thuế đầy đủ để tránh bị xử phạt, hay xử lý hình sự vì tội trốn thuế.
Việt Nam hiện có trên 5,2 triệu hộ kinh doanh, tạo ra 8-9 triệu việc làm, tương đương với khối công ty tư nhân, theo số liệu của Cục Thống kê (Bộ Tài chính). Khu vực này được coi là “xương sống” trong nhiều ngành, lĩnh vực, từ công nghiệp, nông nghiệp đến thương mại, dịch vụ.
Ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính – Ngân hàng trường Đại học Nguyễn Trãi, cho rằng mọi chính sách thuế đều phải trên nguyên tắc công bằng, minh bạch. Song, ông lưu ý việc truy thu của cơ quan thuế phải đặt trong bối cảnh minh bạch thông tin, đối thoại hai chiều và chỉ áp dụng khi có căn cứ rõ ràng về sai lệch số liệu hay gian lận của hộ kinh doanh.
“Nếu hộ kinh doanh mở rộng quy mô, nâng cao hiệu suất, tạo ra doanh thu cao hơn, đó là tín hiệu tích cực và xứng đáng được khích lệ, thay vì lo ngại bị truy thu thuế”, ông nhìn nhận.
Phương Dung