Hành động tổng lực chống ô nhiễm môi trường từ năm 2025

Chỉ thị 20 ban hành ngày 12/7 nêu rõ tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng tại nhiều địa phương, đặc biệt là ô nhiễm không khí ở các đô thị lớn, ô nhiễm nước tại khu vực đông dân cư, làng nghề, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ. Riêng Hà Nội, mức độ ô nhiễm không khí vào một số thời điểm thuộc nhóm cao trên thế giới; chất lượng nước các dòng sông nội đô vượt giới hạn cho phép trong nhiều năm liên tiếp.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc chưa đánh giá đầy đủ thực trạng, chưa nhận thức đúng mức yêu cầu bảo vệ môi trường. Trách nhiệm quản lý còn buông lỏng; việc tổ chức thực hiện thiếu đồng bộ, thiếu quyết liệt; chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe; hệ thống pháp luật và hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Để khắc phục tình trạng này, Thủ tướng đề ra hệ thống giải pháp cụ thể theo từng lĩnh vực, từng cấp chính quyền, gắn với mốc thời gian thực hiện và cơ chế kiểm soát trách nhiệm. Từ hoàn thiện thể chế, tăng cường thực thi pháp luật, ứng dụng công nghệ giám sát, xử lý nghiêm vi phạm đến huy động nguồn lực tài chính cho phục hồi môi trường và phát triển giao thông sạch – các giải pháp được thiết kế thống nhất, có tính liên ngành, liên vùng.

Kiểm soát phương tiện cá nhân, mở rộng giao thông xanh

Một trong những định hướng trọng tâm của Chỉ thị 20 là kiểm soát sự gia tăng phương tiện cá nhân tại các đô thị lớn, đồng thời thúc đẩy phát triển giao thông công cộng và phương tiện thân thiện với môi trường.

Theo chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ Xây dựng phải hoàn thiện lộ trình phát triển hệ thống giao thông công cộng ngay từ năm 2025, kết hợp với kiểm soát khí thải xe cơ giới. Việc ban hành và áp dụng các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải phương tiện đường bộ phải hoàn tất trong quý III/2025.

Bộ Tài chính được giao nghiên cứu bổ sung quy định thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải phương tiện giao thông, đồng thời rà soát các chính sách ưu đãi để hỗ trợ người dân, doanh nghiệp đầu tư vào giao thông xanh. Nhiệm vụ này cũng phải hoàn thành trong quý III/2025.

Về hạ tầng dữ liệu, Bộ Công an, Bộ Tư pháp và Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ phối hợp xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về xử lý vi phạm hành chính, tích hợp với dữ liệu dân cư và các hệ thống chuyên ngành, hoàn thành trong năm 2025.

Cùng với đó, các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường sẽ được rà soát, sửa đổi theo hướng tăng chế tài, khắc phục các khoảng trống pháp lý và nâng cao hiệu lực thực thi. Đây là bước chuẩn bị cần thiết để tiến tới thiết lập vùng phát thải thấp, hạn chế và loại bỏ phương tiện gây ô nhiễm khỏi không gian đô thị.

Cấm xe máy xăng trong Vành đai 1 Hà Nội từ tháng 7/2026

Theo Chỉ thị 20, Hà Nội phải triển khai sớm các biện pháp mạnh nhằm giảm phát thải từ giao thông và xử lý ô nhiễm môi trường đô thị, với lộ trình cụ thể đến năm 2030.

Trước mắt, thành phố phải lập và công bố Đề án vùng phát thải thấp trong quý III/2025; đồng thời huy động ngân sách và nguồn lực xã hội để phát triển hệ thống giao thông công cộng, bảo đảm kết nối liên thông các khu vực trọng điểm. Việc đầu tư hạ tầng trạm sạc, dịch vụ hỗ trợ phương tiện sử dụng năng lượng sạch cũng phải đẩy mạnh.

Trước ngày 30/9/2025, Hà Nội phải ban hành cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp phương tiện sử dụng năng lượng sạch; doanh nghiệp đầu tư hạ tầng phục vụ phương tiện điện; và có chính sách khuyến khích người dân chuyển đổi từ phương tiện chạy xăng dầu sang phương tiện xanh hoặc giao thông công cộng.

Thành phố cần nghiên cứu để từ quý III/2025 điều chỉnh tăng lệ phí trước bạ, đăng ký, cấp biển số và phí trông giữ phương tiện chạy xăng dầu tại khu vực trung tâm. Từ ngày 1/7/2026, Hà Nội phải bảo đảm không còn xe mô tô, xe gắn máy chạy xăng dầu lưu thông trong khu vực Vành đai 1. Từ 1/1/2028, cùng với việc cấm xe máy, ôtô cá nhân chạy xăng dầu cũng bị hạn chế hoạt động trong Vành đai 1 và Vành đai 2; đến năm 2030, phạm vi hạn chế được mở rộng đến Vành đai 3.

Trong lĩnh vực môi trường nước, Hà Nội phải xây dựng đề án thu gom, xử lý nước thải và rác thải sinh hoạt tại khu vực nội đô, bảo đảm xử lý tại nguồn. Các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm phải di dời khỏi nội thành trước năm 2028. Hệ thống thoát nước phải tách riêng nước mưa và nước thải; các khu đô thị không có hệ thống xử lý nước thải tập trung sẽ bị xử lý theo quy định.

Từ quý IV/2025, thành phố cũng phải thí điểm cấm sử dụng đồ nhựa dùng một lần trong nhà hàng, khách sạn, cửa hàng đồ uống và quán ăn trong khu vực Vành đai 1, tiến tới mở rộng trên toàn thành phố.

Nâng cao hiệu quả thực thi chính sách môi trường

Nhằm khắc phục những bất cập trong bảo vệ môi trường, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương tập trung tháo gỡ điểm nghẽn thể chế, hoàn thiện khung pháp lý để nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực thi. Các chiến lược, đề án, nhiệm vụ về môi trường phải tuân thủ nguyên tắc “6 rõ” (rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm, rõ thẩm quyền); ưu tiên nguồn lực để xử lý các vấn đề môi trường trọng điểm, cấp bách; tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm.

Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao chủ trì rà soát, kiểm điểm tiến độ thực hiện các nhiệm vụ môi trường do Chính phủ, Thủ tướng giao, đặc biệt là các nhiệm vụ xử lý ô nhiễm trực tiếp. Bộ cũng phải đề xuất giải pháp tháo gỡ đối với nhiệm vụ chậm tiến độ hoặc chưa triển khai, hoàn thành trong quý III/2025.

Bên cạnh đó, Bộ nghiên cứu, đề xuất chính sách đặc thù để xử lý các vấn đề môi trường cấp bách tại đô thị, làng nghề, lưu vực sông và hệ thống thủy lợi. Chính phủ sẽ sửa đổi Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường theo hướng tăng mức phạt, mở rộng thẩm quyền xử phạt và áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả theo mô hình chính quyền ba cấp. Công an sẽ là lực lượng xử phạt toàn bộ hành vi vi phạm hành chính về môi trường. Các biện pháp xử phạt hành chính như tạm ngừng cung cấp điện, nước sẽ được bổ sung.

Cơ quan chức năng sẽ hoàn thiện, tích hợp cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia vào Trung tâm dữ liệu quốc gia; trước mắt, hoàn chỉnh hệ thống quan trắc tự động tại các cụm công nghiệp, khu sản xuất, dịch vụ, cơ sở phát thải lớn và chia sẻ dữ liệu với Bộ Công an để phục vụ điều tra, xử lý vi phạm. Bộ Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm hoàn thiện chính sách thuế, phí bảo vệ môi trường để huy động nguồn lực cho phục hồi và xử lý ô nhiễm, hoàn thành trong quý IV/2025.

Xử lý triệt để vi phạm

Thủ tướng giao Bộ Công an tăng cường nắm tình hình, thường xuyên cập nhật danh sách cơ sở gây ô nhiễm, khu vực và địa điểm ô nhiễm trên cả nước. Bộ có trách nhiệm kiểm tra, điều tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm về môi trường.

Trong quá trình điều tra, Thủ tướng yêu cầu mở rộng xác minh các hành vi thiếu trách nhiệm, tiêu cực, tham nhũng hoặc lợi dụng chức vụ, quyền hạn; đồng thời xử lý nghiêm các hành vi chống đối, gây mất an ninh, trật tự. Bộ Công an có nhiệm vụ đôn đốc xử lý dứt điểm tình trạng ô nhiễm tại các đô thị lớn, làng nghề, lưu vực sông, cụm sản xuất – kinh doanh và khu dân cư đông đúc, đặc biệt tại Hà Nội và TP HCM. Công an cấp xã sẽ thực hiện nhiệm vụ điều tra hình sự, xử phạt hành chính về môi trường.

Bộ cũng phải đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận, xử lý tin báo về tội phạm môi trường qua các kênh như đường dây nóng, Zalo an ninh, ứng dụng VNeID. Cơ sở dữ liệu về vi phạm môi trường sẽ được hoàn thiện, tích hợp phục vụ điều tra và xử lý. Ngoài ra, hệ thống camera an ninh và giám sát tại tuyến giao thông, khu vực phát thải lớn sẽ được khai thác để phát hiện, xử lý kịp thời vi phạm.

Thanh tra các dự án môi trường chậm tiến độ

Để chấn chỉnh tình trạng chậm triển khai dự án môi trường, Thủ tướng giao Thanh tra Chính phủ xây dựng kế hoạch thanh tra chuyên đề từ quý III/2025, tập trung vào địa bàn ô nhiễm nghiêm trọng và các dự án sử dụng ngân sách có dấu hiệu sai phạm, lãng phí. Trên cơ sở kết luận, cơ quan chức năng sẽ kiến nghị xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu buông lỏng quản lý; trường hợp có dấu hiệu hình sự sẽ chuyển cơ quan điều tra xử lý.

Lãnh đạo Chính phủ cũng yêu cầu công khai thông tin về các cơ sở sản xuất phải lắp đặt thiết bị quan trắc môi trường tự động, liên tục. Danh sách các cơ sở đã, chưa hoặc không thực hiện nghĩa vụ này phải cập nhật thường xuyên. Chủ đầu tư cũng phải tích hợp hệ thống camera giám sát môi trường với hạ tầng kỹ thuật của Bộ Công an để phục vụ phát hiện, xử lý vi phạm.

Từ quý III/2025, hệ thống giám sát tài nguyên nước tự động sẽ triển khai tại các địa phương, công khai chỉ số trên cổng thông tin của UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường và cấp xã. Các hệ thống này phải hoàn thiện trong năm 2026.

Thủ tướng giao Ngân hàng Nhà nước hướng dẫn các tổ chức tín dụng đưa tiêu chí chấp hành pháp luật về môi trường vào hệ thống xếp hạng tín dụng khách hàng để khuyến khích doanh nghiệp thực hiện nghiêm quy định môi trường thông qua cơ chế tài chính. Các địa phương xem xét, xử lý trách nhiệm cá nhân nếu để xảy ra ô nhiễm nghiêm trọng gây bức xúc xã hội, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự mà không có biện pháp ngăn chặn, khắc phục.

Các bộ, ngành nghiên cứu điều chỉnh tăng phí bảo vệ môi trường đối với nước thải và giá dịch vụ xử lý nước thải, bảo đảm nguồn lực để đầu tư cho hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung. Một số nhóm giải pháp kỹ thuật cần ưu tiên triển khai gồm: tăng năng lực thu gom, phân loại, tái chế, xử lý chất thải rắn; kiểm soát chất lượng môi trường nước mặt; phục hồi môi trường tại các làng nghề, bãi rác cũ, điểm tồn lưu ô nhiễm.

Trong năm 2025, các địa phương phải xác định vùng phát thải thấp theo quy hoạch bảo vệ môi trường và xây dựng lộ trình áp dụng; đầu tư hệ thống quan trắc không khí tự động tại các đô thị lớn và công khai thường xuyên chất lượng không khí cho người dân. Việc tuân thủ quy định môi trường trong thi công xây dựng và vận chuyển vật liệu xây dựng – nguồn phát thải bụi mịn phổ biến tại đô thị phải được siết chặt.

Sau Chỉ thị của Thủ tướng, các bộ, ngành, địa phương có trách nhiệm cụ thể hóa nội dung chỉ đạo thành kế hoạch, đề án, văn bản hướng dẫn để triển khai trong thực tế. Các cơ quan chủ trì phải xây dựng lộ trình thực hiện, phân công đầu mối phụ trách, xác định thời hạn và sản phẩm đầu ra.

Vũ Tuân