Bộ Công an nhận định, vụ án quảng cáo sai sự thật, lừa dối khách hàng, sản xuất kẹo Kera giả đã bộc lộ nhiều sơ hở pháp lý – là kẽ hở bị tội phạm lợi dụng.
Trong kết luận điều tra nhóm “Chị Em Rọt” Nguyễn Thúc Thùy Tiên (Hoa hậu Hòa bình quốc tế năm 2021), Nguyễn Thị Thái Hằng (tức Hằng Du Mục)… về hành vi Lừa dối khách hàng, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an (C01) còn chỉ ra hàng loạt bất cập tại các quy định hiện hành.
Quảng cáo trực tuyến của người nổi tiếng (KOL) đã ‘biến tướng’
Theo cơ quan điều tra, Nghị định 181/2013/NĐ-CP ngày 14/11/2013 của Chính phủ, cùng các văn bản hướng dẫn thi hành Luật Quảng cáo, đã cấm hành vi quảng cáo gian dối, gây hiểu lầm về sản phẩm và quy định chế tài xử lý đối với vi phạm trong lĩnh vực này.
Đối với thực phẩm, pháp luật nghiêm cấm việc khẳng định sản phẩm có tác dụng chữa bệnh như thuốc, hoặc sử dụng người nổi tiếng để xác nhận công dụng khi chưa được kiểm chứng khoa học. Quảng cáo phải thể hiện rõ là quảng cáo, minh bạch mối quan hệ tài trợ. Nhưng trên thực tế, quảng cáo trực tuyến của người nổi tiếng thường “biến tướng” dưới dạng giới thiệu sản phẩm như trải nghiệm cá nhân, không gắn nhãn quảng cáo, không tiết lộ được trả tiền. Điều này khiến người xem nhầm tưởng đó là khuyến nghị thật.
Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs và Hằng Du Mục trong một phiên livestream. Ảnh: Cắt từ video
Đến nay, chưa có cơ chế kiểm duyệt nội dung quảng cáo trên không gian mạng, trong khi bất kỳ cá nhân nào cũng có thể quảng bá thực phẩm trên mạng xã hội mà cơ quan chức năng khó phát hiện, kiểm tra, giám sát. Trong khi đó, việc định danh người bán, kiểm soát quảng cáo và giao dịch trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử gặp nhiều khó khăn bởi tính ẩn danh và xuyên biên giới của Internet.
Chính từ thiếu sót này, bị can Lê Thành Công cùng 3 KOL gồm Hằng Du Mục, Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs (bạn của Công) đã quảng bá sản phẩm sai sự thật.
Trong đó, kênh “Quang Linh Vlogs” phát ngôn Một viên tương ứng một đĩa rau luộc để thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng. Hoa hậu Thùy Tiên quảng cáo: Kera là một loại kẹo bổ sung chất xơ, dinh dưỡng cho tất cả mọi người chứ không chỉ dành riêng cho người không ăn rau giống mình. Trong mỗi viên kẹo có 10 loại rau củ quả khác nhau cùng với các loại vitamin.
Tuy nhiên, cơ quan điều tra xác định hàm lượng chất xơ trong kẹo rất thấp – chỉ chiếm 0,935%, không có nhiều tác dụng bổ sung chất xơ cho người kén ăn rau, nhưng nhóm này lại quảng cáo thổi phồng công dụng.
Thiếu quy định đặc thù quản lý thương mại điện tử, livestream
Nghị định 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 về thương mại điện tử, được sửa đổi một số điều bởi Nghị định 85/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 quy định về trách nhiệm của chủ sàn thương mại điện tử, người bán hàng online, nhưng việc xác thực thông tin người bán, kiểm soát nguồn gốc, chất lượng hàng hóa (đặc biệt là thực phẩm) trên các nền tảng này còn rất hạn chế.
C01 cho rằng, việc xử lý các website, tài khoản mạng xã hội vi phạm còn chậm và chưa triệt để; chưa có quy định đặc thù kiểm soát các giao dịch bán thực phẩm qua mạng, qua livestream, các sàn thương mại điện tử như TikTok, Shopee, Lazada…
Điều tra cho thấy, ngày 12/12/2024, Nguyễn Thúc Thùy Tiên cùng Nguyễn Thị Thái Hằng, Phạm Quang Linh tổ chức livestream bán pre-order sản phẩm kẹo Kera. Kết thúc phiên livestream đã bán 3.109 hộp với tổng số tiền hơn 4 tỷ đồng. Sau đó, Công ty Chị Em Rọt tiếp tục tổ chức nhiều buổi livestream khác để bán kẹo Kera.
Từ ngày 12/12/2024 đến ngày 14/3/2025, Công ty Chị Em Rọt đã bán 129.617 hộp kẹo Kera cho người tiêu dùng, thu lợi số tiền hơn 17,5 tỷ đồng.
Hoa hậu Thùy Tiên lúc bị bắt. Ảnh: Linh Đan
Để mặc doanh nghiệp tự công bố sản phẩm
Theo Luật An toàn thực phẩm 2010 và Nghị định 15/2018/NĐ-CP, doanh nghiệp được quyền tự công bố sản phẩm và tự chịu trách nhiệm. Tuy nhiên, theo C01, quy định này thiếu cơ chế sàng lọc, tiền kiểm. Các cơ quan quản lý khi tiếp nhận hồ sơ gần như không chịu trách nhiệm cụ thể, phó mặc cho doanh nghiệp. Việc kiểm tra chỉ diễn ra ngẫu nhiên sau khi sản phẩm đã lưu hành. Hệ quả là nhiều sản phẩm chỉ “đăng ký cho có”, chưa đảm bảo chất lượng vẫn được bán ra thị trường.
Từ kẽ hở này, nhiều cá nhân, tổ chức đã lợi dụng để bỏ bớt các thành phần nguyên liệu chính – vốn tạo nên tính năng, công dụng của sản phẩm – rồi thay bằng nguyên liệu rẻ tiền, không rõ nguồn gốc, thậm chí có thể gây hại sức khỏe nhằm thu lợi bất chính.
Trong vụ án, Nguyễn Phong (Chủ tịch HĐQT Công ty CP Asia Life, được Hằng Du Mục và Thùy Tiên đặt hàng để sản xuất kẹo Kera) và Nguyễn Phạm Hồng Vy biết rõ công thức sản xuất thực tế chỉ có 0,747% thành phần rau củ quả nhưng vẫn chỉ đạo lập hồ sơ tự công bố sai lệch, nâng khống hàm lượng 10 loại bột rau củ quả từ 0,747% lên 28,13%.
Như vậy, sản phẩm kẹo Kera không đúng tiêu chuẩn công bố nhưng vẫn được lưu hành trên thị trường.
Hoa hậu Thùy Tiên (thứ 2, bên phải), Hằng Du Mục (giữa), Quang Linh Vlogs (trái) trong lần quảng cáo ở “vùng nguyên liệu” làm kẹo Kera. Ảnh: Cắt từ video
Cơ chế tự công bố và tự chịu trách nhiệm với thực phẩm hiện không buộc doanh nghiệp phải kiểm nghiệm đầy đủ tiêu chuẩn, chất lượng hay tác dụng trước khi lưu hành. Điều này khiến thiếu “chốt chặn” kỹ thuật để loại bỏ hồ sơ bất thường, theo đánh giá của C01.
Việc công khai dữ liệu tự công bố cũng chưa đầy đủ, hồ sơ bị phân tán, khó kiểm soát. Nhiều doanh nghiệp chỉ kiểm nghiệm qua loa, thậm chí mua bán phiếu thử nghiệm “đẹp” từ trung tâm kiểm nghiệm. Cơ quan quản lý thường chỉ phát hiện sai phạm khi sản phẩm đã bán ra và có phản ánh từ người dân, dẫn đến rủi ro cho sức khỏe người tiêu dùng.
Cơ chế hậu kiểm lại lỏng lẻo, lực lượng thanh tra mỏng, tần suất thấp, chưa bao quát được các cơ sở nhỏ lẻ và kinh doanh online. Việc quản lý phân tán cho nhiều bộ ngành nhưng thiếu phối hợp chặt chẽ, thiếu cơ sở dữ liệu chung để theo dõi và chia sẻ thông tin vi phạm.
Chế tài chưa đủ răn đe
Trước khi vụ án được khởi tố, Công ty Asia Life từng bị xử phạt hành chính hơn 224 triệu đồng và đình chỉ hai tháng. Mức phạt này được đánh giá là quá nhẹ so với số tiền thu lợi bất chính lên tới hàng chục tỷ đồng.
Theo cơ quan điều tra, Nghị định 38/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, quảng cáo, nhưng mức phạt tiền hiện hành chưa đủ sức răn đe, không tương xứng với thiệt hại gây ra cho người tiêu dùng và lợi ích bất chính doanh nghiệp thu được. Nhiều cá nhân, tổ chức vi phạm coi việc nộp phạt như một “chi phí kinh doanh” và tiếp tục tái phạm.
C01 kiến nghị cần sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật để tăng mức phạt, thậm chí áp dụng chế tài mạnh hơn như tịch thu sản phẩm, cấm kinh doanh trong thời hạn dài, hoặc chuyển hồ sơ sang xử lý hình sự nếu đủ căn cứ.
Với những vấn đề đã nêu ở trên, Bộ Công an cho rằng các cơ quan quản lý cần sửa đổi chính sách, bổ sung chế tài mạnh để xử lý hành vi lợi dụng quảng cáo trực tuyến, sử dụng KOL để lừa dối khách hàng; hoàn thiện quy định quản lý chất lượng nguyên liệu, hồ sơ kỹ thuật, kiểm nghiệm thành phần trước lưu hành. Để kịp thời ngăn chặn thông tin sai sự thật về sản phẩm, cần siết chặt quảng cáo thực phẩm bổ sung trên mạng xã hội, xây dựng cơ chế phối hợp với các nền tảng…
Liên quan đến hành vi Sản xuất hàng giả là thực phẩm của Nguyễn Phong và một số bị can khác, cơ quan điều tra còn phát hiện các dấu hiệu tội phạm khác trong việc tiêu thụ, quảng bá sản phẩm. Do tính chất phức tạp và để thuận lợi cho việc xử lý, một phần hành vi đã được tách thành vụ án khác “nhằm bảo đảm điều tra triệt để”.
Quốc Thắng