Hành lang Lobito – dự án cơ sở hạ tầng xuyên lục địa ở châu Phi, một trong những chính sách năng lượng hiếm hoi thời ông Biden, được chính quyền Trump giữ lại và thúc đẩy.
Ngay khi nhậm chức, ông Trump đã ký hàng loạt sắc lệnh hành pháp, bao gồm việc rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, hủy bỏ các quy định về khí thải và thúc đẩy khai thác dầu khí nội địa. Tuy nhiên, trong động thái bất ngờ, ông Trump tuyên bố ủng hộ mạnh mẽ Hành lang Lobito, dự án được khởi xướng dưới thời Biden.
Đây là sáng kiến cơ sở hạ tầng đầy tham vọng, được thiết kế để kết nối các mỏ khoáng sản chiến lược ở DRC và Zambia với cảng Lobito ở Angola, từ đó tạo ra một tuyến vận chuyển hiệu quả ra thị trường toàn cầu. Dự án này được chính quyền Biden khởi động vào năm 2022 như một phần của sáng kiến “Quan hệ đối tác vì Cơ sở hạ tầng và Đầu tư Toàn cầu” (PGII), nhằm cạnh tranh với Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc.
Dự án trị giá khoảng 2,3 tỷ USD này được tài trợ bởi các đối tác quốc tế, bao gồm Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) và Ngân hàng Phát triển châu Phi (ADB). Mục tiêu chính là khai thác nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú của châu Phi, đặc biệt là cobalt, lithium và đồng – những nguyên liệu thiết yếu cho ngành công nghiệp năng lượng tái tạo và công nghệ cao.
Chính quyền Biden xem Hành lang Lobito như một công cụ để củng cố quan hệ với các quốc gia châu Phi, đồng thời giảm sự phụ thuộc của Mỹ và phương Tây vào nguồn cung khoáng sản từ Trung Quốc. Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 70% chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu, bao gồm cả giai đoạn khai thác và chế biến. Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng, việc đảm bảo quyền tiếp cận các khoáng sản chiến lược từ châu Phi trở thành ưu tiên hàng đầu của Washington.
Dưới thời Tổng thống Joe Biden, Hành lang Lobito không chỉ là một dự án kinh tế mà còn mang ý nghĩa chính trị. Nó thể hiện cam kết của Mỹ trong việc hỗ trợ phát triển bền vững ở châu Phi, đồng thời ngăn chặn sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc. Theo Reuters, chính quyền ông Biden đã cam kết đầu tư 500 triệu USD vào dự án này, với sự tham gia của các công ty Mỹ như Bechtel và Fluor để thiết kế và xây dựng tuyến đường sắt. Ngoài ra, dự án còn nhận được sự ủng hộ từ các đồng minh G7, tạo ra một liên minh quốc tế mạnh mẽ để đối trọng với Bắc Kinh.
Ông Joe Biden và ông Donald Trump. Ảnh: AP
Lý do Tổng thống Trump ủng hộ Hành lang Lobito nằm ở ba yếu tố chính: lợi ích kinh tế cho Mỹ, chiến lược đối trọng với Trung Quốc và cơ hội củng cố vị thế chính trị trong nước..
Châu Phi, đặc biệt là DRC, là nguồn cung cấp khoáng sản chiến lược lớn nhất thế giới. Theo Bloomberg, DRC chiếm hơn 60% sản lượng cobalt toàn cầu và là một trong những nhà cung cấp đồng và lithium lớn nhất. Những khoáng sản này không chỉ cần thiết cho sản xuất pin xe điện và thiết bị công nghệ cao, mà còn đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng quốc phòng của Mỹ. Trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ với Trung Quốc ngày càng gay gắt, việc đảm bảo nguồn cung khoáng sản từ châu Phi trở thành một ưu tiên chiến lược.
Tổng thống Trump, với tư duy “Nước Mỹ trên hết,” nhận thấy Hành lang Lobito là cơ hội để các công ty Mỹ thâm nhập sâu hơn vào thị trường khoáng sản châu Phi. Theo Financial Times, chính quyền Trump đang đàm phán các thỏa thuận khai thác với DRC và Rwanda, với sự tham gia của các tập đoàn lớn như Freeport-McMoRan và Rio Tinto. Những thỏa thuận này không chỉ giúp Mỹ giảm phụ thuộc vào Trung Quốc mà còn tạo ra hàng nghìn việc làm trong ngành khai khoáng và chế biến tại Mỹ.
Giáo sư John Stremlau, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Đại học Witwatersrand (Nam Phi), nhận định: “Hành lang Lobito là một dự án hiếm hoi mà cả ông Biden và ông Trump đều thấy giá trị. Với ông Biden, đó là về năng lượng sạch và phát triển bền vững. Đối với Tổng thống Trump, đó là về kinh tế, sức mạnh địa chính trị. Cả hai đều muốn giảm ảnh hưởng của Trung Quốc, nhưng với những mục tiêu khác nhau”.
Trung Quốc từ lâu đã củng cố vị thế của mình tại châu Phi thông qua các khoản đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng và khai thác tài nguyên. Trung Quốc đã đầu tư hơn 150 tỷ USD vào châu Phi trong thập kỷ qua, chủ yếu thông qua các dự án thuộc Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI). Các công ty Trung Quốc hiện kiểm soát nhiều mỏ khoáng sản quan trọng ở DRC và Zambia, đồng thời xây dựng các tuyến đường sắt và cảng biển để vận chuyển tài nguyên.
Hành lang Lobito, với sự hỗ trợ của Mỹ và các đồng minh phương Tây, được xem là một nỗ lực trực tiếp để cạnh tranh với Trung Quốc. Theo Washington Post, dự án này không chỉ cung cấp một tuyến vận chuyển thay thế mà còn giúp các quốc gia châu Phi giảm sự phụ thuộc vào Bắc Kinh. Tổng thống Donald Trump, với phong cách ngoại giao “diều hâu”, đã tận dụng dự án này để gửi thông điệp cứng rắn rằng Mỹ sẽ không để Trung Quốc thống trị thị trường khoáng sản toàn cầu.
Trong bài phát biểu tại Nhà Trắng ngày 21/1/2025, ông Trump tuyên bố: “Chúng ta sẽ không để Trung Quốc kiểm soát tương lai của nước Mỹ. Hành lang Lobito là một phần trong chiến lược của chúng ta để đảm bảo Mỹ dẫn đầu trong công nghệ và năng lượng”. Động thái này phù hợp với chính sách đối ngoại của ông Trump, vốn tập trung vào cạnh tranh kinh tế và thương mại với Trung Quốc, bao gồm việc áp thuế 10% đối với hàng hóa Trung Quốc và đàm phán lại các thỏa thuận thương mại.
Nhà phân tích chính trị Elizabeth Economy từ Viện Hoover nhận xét: “Ông Trump nhìn nhận Hành lang Lobito như một công cụ để vừa đạt được mục tiêu kinh tế, vừa củng cố vị thế của Mỹ trên trường quốc tế. Đây không phải là sự tiếp nối chính sách của ông Biden, mà là sự tái định hình nó theo hướng có lợi hơn cho Mỹ”.
Ngoài lợi ích kinh tế và địa chính trị, Hành lang Lobito còn mang lại lợi ích chính trị trong nước cho ông Trump. Theo Politico, ông chủ Nhà Trắng đã sử dụng dự án này để củng cố hình ảnh của mình như một nhà lãnh đạo mạnh mẽ, có khả năng vừa thúc đẩy kinh tế Mỹ vừa làm trung gian hòa bình quốc tế. Việc ông tuyên bố đã “sắp xếp” Hiệp ước hòa bình giữa DRC và Rwanda ngày 27/6 vừa qua là ví dụ điển hình.
Thỏa thuận hòa bình này, được ký kết tại Washington dưới sự chứng kiến của Tổng thống Trump, đánh dấu bước ngoặt trong việc chấm dứt xung đột kéo dài ba thập kỷ ở khu vực Đông Phi. Theo BBC News, thỏa thuận bao gồm cam kết chấm dứt hỗ trợ cho các nhóm vũ trang, rút quân Rwanda khỏi DRC và thiết lập cơ chế an ninh chung. Ông Trump đã tận dụng thành công này để củng cố sự ủng hộ từ cử tri Mỹ, đặc biệt là những người ủng hộ chính sách “Nước Mỹ trên hết.”
Nhà phân tích chính trị David Rothkopf nhận định: “Ông Trump biết cách biến các cơ hội quốc tế thành ‘điểm nhấn’ chính trị trong nước. Việc ủng hộ Hành lang Lobito và làm trung gian hòa bình ở châu Phi giúp ông ấy xây dựng hình ảnh một tổng thống vừa mạnh mẽ vừa thực dụng”.
Dù Hành lang Lobito mang lại nhiều cơ hội, dự án này không phải không có rủi ro. Theo Foreign Affairs, các thách thức lớn bao gồm sự bất ổn chính trị ở DRC, tham nhũng trong quản lý tài nguyên và nguy cơ cạnh tranh gay gắt với Trung Quốc. Ngoài ra, việc ông Trump tập trung vào khai thác khoáng sản thay vì phát triển bền vững có thể làm mất lòng các đối tác châu Phi, vốn kỳ vọng vào các dự án mang lại lợi ích dài hạn cho cộng đồng địa phương.
Hơn nữa, chính sách năng lượng của ông Trump, với trọng tâm là khai thác dầu khí và giảm đầu tư vào năng lượng sạch, có thể làm giảm sức hấp dẫn của Hành lang Lobito đối với các nhà đầu tư phương Tây, vốn ưu tiên các dự án thân thiện với môi trường. Việc Tổng thống Trump rút khỏi Hiệp định Paris và hủy bỏ các quy định về khí thải có thể khiến EU và các tổ chức tài chính quốc tế do dự trong việc tiếp tục tài trợ cho dự án, theo The Guardian.
Giới chuyên gia nhận định, việc ông Trump ủng hộ Hành lang Lobito là minh chứng cho sự phức tạp của chính trị và kinh tế toàn cầu. Dù phản đối hầu hết các chính sách của ông Biden, Tổng thống Trump vẫn nhận ra giá trị chiến lược của dự án này trong việc đối trọng với Trung Quốc, thúc đẩy kinh tế Mỹ và củng cố vị thế chính trị của mình. Tuy nhiên, cách tiếp cận của ông Trump, với trọng tâm vào lợi ích kinh tế ngắn hạn và khai thác tài nguyên, có thể làm thay đổi bản chất của dự án so với tầm nhìn ban đầu của người tiền nhiệm.
Hành lang Lobito không chỉ là một tuyến đường sắt mà còn là biểu tượng của sự cạnh tranh siêu cường trong thế kỷ 21. Trong bối cảnh thế giới đang chuyển dịch sang một trật tự đa cực, dự án này sẽ tiếp tục là tâm điểm của các cuộc tranh luận về kinh tế, địa chính trị và phát triển bền vững. Đối với Tổng thống Trump tại Nhà Trắng, Hành lang Lobito có thể trở thành một di sản bất ngờ, kết nối hai chính quyền đối lập trong một mục tiêu chung “định hình lại vai trò của Mỹ trên trường quốc tế”.
Phong Lâm (Theo Economist, Foreign Affairs, Guardian)