Luật Việc làm sửa đổi có hiệu lực từ 1/1/2026 với nhiều điểm mới về mức đóng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), mở rộng diện tham gia, bổ sung thông tin, dữ liệu lao động.
Mức đóng tối đa 1%
Một trong những điểm mới của Luật Việc làm sửa đổi là tỷ lệ đóng vào Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp không cố định mỗi tháng 1% như hiện hành mà theo hướng tối đa 1%. Cụ thể lao động đóng 1% lương tháng, chủ sử dụng lao động đóng tối đa 1% quỹ tiền lương tháng trên tổng số lao động đang tham gia BHTN, nhà nước hỗ trợ tối đa 1% từ ngân sách.
Chính phủ sẽ quy định chi tiết nội dung này để đảm bảo linh hoạt khi thực hiện. Bởi quy định đóng tối đa không có nghĩa người lao động và chủ sử dụng tùy nghi lựa chọn mức đóng mà tỷ lệ này sẽ được Chính phủ quy định cụ thể và áp dụng với các nhóm tham gia.
Lao động làm hồ sơ bảo hiểm thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, tháng 4/2025. Ảnh: Hoàng Giang
Cuối năm 2024, Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp kết dư hơn 64.300 tỷ đồng, tăng bình quân 3% giai đoạn 2022-2024. Khoảng 16 triệu lao động tham gia BHTN và dự kiến tăng lên 18,8 triệu người vào năm 2027. Lực lượng lao động tham gia ngày càng đông, tiền lương tăng dẫn tới nguồn thu tăng theo, kết dư lớn. Việc điều chỉnh theo hướng tối đa 1% là phù hợp, góp phần đối phó với những biến động của thị trường lao động và các tình huống bất ngờ như thiên tai, đại dịch, khủng hoảng kinh tế hoặc khi Quỹ kết dư lớn.
Luật sửa đổi còn quy định trong tình huống cấp bách như khủng hoảng, suy thoái kinh tế, thiên tai, hỏa hoạn, địch họa hoặc dịch bệnh nguy hiểm, căn cứ tình hình thực tế và kết dư Quỹ bảo hiểm thất nghiệp, Chính phủ quy định giảm mức đóng, hỗ trợ bằng tiền hoặc các hỗ trợ khác.
Mở rộng diện đóng BHTN
Chính sách mới bổ sung nhiều nhóm vào diện tham gia BHTN nhằm đồng bộ với Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi. Cụ thể lao động có giao kết hợp đồng xác định từ đủ một tháng trở lên thay vì ba tháng như hiện hành, tính cả trường hợp hai bên thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng nội dung thể hiện việc làm có trả công, tiền lương và quản lý, điều hành, giám sát của một bên.
Diện mở rộng còn áp dụng với người làm việc không trọn thời gian, có tiền lương trong tháng bằng hoặc cao hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất; quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện phần vốn của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật; thành viên Hội đồng quản trị, tổng giám đốc, giám đốc, thành viên Ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên và các chức danh quản lý khác được bầu của hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã có hưởng tiền lương.
Tùy thời kỳ, trên cơ sở đề xuất của Chính phủ mà Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định việc tham gia BHTN với những nhóm khác chưa trong diện đóng mà có việc làm, thu nhập ổn định, thường xuyên.
Quy định cụ thể hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHTN
Theo Luật Việc làm sửa đổi, với lao động khu vực công, tiền lương làm căn cứ đóng mỗi tháng theo chức vụ, chức danh, ngạch, bậc và các khoản phụ cấp chức vụ, thâm niên vượt khung, thâm niên nghề, hệ số chênh lệch bảo lưu lương (nếu có). Với khu vực tư, căn cứ đóng là tiền lương tháng gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được thỏa thuận trả thường xuyên, ổn định trong mỗi kỳ trả. Việc quy định cụ thể hơn nhằm đồng bộ với Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi.
Tiền lương làm căn cứ đóng cao nhất bằng 20 lần lương tối thiểu tháng theo vùng do Chính phủ công bố tại thời điểm đóng.
Lao động đang tham gia BHTN mà bị tạm giam, tạm định chỉ công việc thì hai bên tạm dừng đóng. Trường hợp lao động được truy lĩnh đủ tiền lương thì hai bên đóng bù cho thời gian bị tạm giam, tạm đình chỉ. Chính phủ sẽ quy định chi tiết nội dung này.
Bổ sung quy định về đăng ký và cơ sở dữ liệu lao động
Luật sửa đổi quy định về đăng ký lao động và cơ sở dữ liệu người lao động, được kết nối và đồng bộ với Cơ sở dữ liệu tổng hợp quốc gia, Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và các cơ sở dữ liệu khác.
Thông tin đăng ký lao động gồm: Tên họ, số định danh cá nhân, ngày tháng năm sinh, giới tính, dân tộc; nơi ở hiện tại; trình độ gồm giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học, chứng chỉ kỹ năng nghề và các chứng chỉ khác; tình trạng và nhu cầu về việc làm; nhóm thông tin về BHXH, BHTN; đặc điểm, đặc thù của người đăng ký.
Cơ sở dữ liệu về người lao động được xây dựng và quản lý tập trung, thống nhất toàn quốc theo quy định của pháp luật về dữ liệu. Chính phủ sẽ quy định chi tiết hồ sơ, thủ tục, nơi đăng ký lao động, tiếp nhận, kết nối, chia sẻ và sử dụng cơ sở dữ liệu này.
Theo thống kê, hơn 60% lao động trong độ tuổi chưa được thu thập thông tin về việc làm khiến khó tiếp cận và thụ hưởng các chính sách xã hội. Trước đó cơ quan soạn thảo dẫn số liệu cả nước có 52,1 triệu lao động, song mới gần 17,5 triệu người đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) có thông tin. Còn lại hơn 34 triệu người thuộc khối phi chính thức chưa được thu thập và quản lý thông tin.
Thực tế bộc lộ nhiều bất cập, nhất là khi giải ngân các gói hỗ trợ trong đại dịch. Ngoài gói 38.000 tỷ đồng trích từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp giải ngân vượt dự kiến do có sẵn thông tin trong hệ thông, các gói còn lại tỷ lệ giải ngân rất thấp vì thiếu thông tin.
Ngoài ra, Luật sửa đổi mở rộng diện hỗ trợ vay vốn đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; bổ sung quy định khiếu nại, tố cáo về BHTN; bổ sung một số loại lệ phí vào danh mục…
Chính sách BHTN được triển khai từ năm 2009 với bốn chế độ chính: Trợ cấp thất nghiệp, tư vấn giới thiệu việc làm, hỗ trợ học nghề và bảo hiểm y tế. Quỹ được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động, ngân sách Nhà nước và các nguồn hợp pháp khác. Nhóm tham gia là lao động khu vực chính thức, chi trả theo nguyên tắc có đóng có hưởng.
Hết năm 2024, hơn 16 triệu người tham gia BHTN với số thu ước đạt 23.700 tỷ đồng.
Hồng Chiêu