Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn: ‘Học thêm ít đem lại giá trị phát triển con người’

Chiều 19/6, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn là thành viên Chính phủ tiếp theo đăng đàn trả lời chất vấn. Việc siết chặt học thêm, dạy thêm và giải pháp cải thiện chất lượng giáo dục đại học là hai nội dung được đại biểu đặc biệt quan tâm khi chất vấn Bộ trưởng Sơn.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy, Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường, chất vấn việc triển khai Thông tư 29/2024 về dạy thêm, học thêm chưa hiệu quả. Khoảng cách từ chính sách đến thực tiễn còn lớn. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến nhà trường, giáo viên, phụ huynh và học sinh. “Theo Bộ trưởng, nguyên nhân chủ yếu do đâu, có giải pháp căn cơ gì để quản lý tốt nhất việc dạy thêm, học thêm thời gian tới”, bà Thủy đặt câu hỏi.

Bộ trưởng Sơn cho rằng để chính sách của ngành có hiệu quả không chỉ là chuyện câu chữ trong văn bản mà còn cần sự thực hiện từ trung ương đến địa phương. Nếu một văn bản tốt mà các cấp thực hiện không đầy đủ chức trách của mình thì hiệu quả chắc chắn không được như mong muốn.

Thông tư 29 đã đề cập đến trách nhiệm của ngành giáo dục và đào tạo, trách nhiệm cấp tỉnh, huyện và xã, các trường học, giáo viên và những người có liên quan. Quá trình thực hiện, nhiều địa phương tích cực vào cuộc. Ngay sau khi thông tư ban hành, Bộ đã cử đoàn đi kiểm tra, nhiều nơi thực hiện tốt. “Nên nếu nói một cách phổ quát rằng Thông tư 29 không được thực hiện tốt trên cả nước là oan cho một số tỉnh thành”, ông Sơn phản hồi.

Ông cho rằng thông tư có hiệu lực trong thời gian ngắn (ban hành cuối tháng 12/2024) nên đánh giá hiệu quả như đại biểu nói “e rằng hơi sớm”, cần triển khai đầy đủ rồi mới đánh giá.

Đại biểu Nguyễn Thị Tuyết Nga nêu thực trạng dạy thêm, học thêm tràn lan đang gây áp lực cho học sinh, ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường học đường và đi ngược với tinh thần đổi mới giáo dục. Thông tư 29 chưa phải giải pháp hoàn hảo, đặc biệt trong môi trường học đường áp lực về thành tích thi cử, kỳ vọng xã hội lớn. “Đây là nguyên nhân cốt lõi của hiện tượng dạy thêm, học thêm và Bộ trưởng có giải pháp căn cơ nào giải quyết tình trạng này”, bà chất vấn.

Đại biểu Nguyễn Văn Huy (Thái Bình) thì cho rằng nếu thực sự làm tốt công tác quản lý chuyên môn, bảo đảm chất lượng giờ học chính khóa trên lớp sẽ là giải pháp quan trọng, cơ bản khắc phục được tình trạng dạy thêm, học thêm tràn lan hiện nay. “Cần rà soát, đánh giá lại chương trình giáo dục, phải chăng lượng kiến thức quá nặng, cùng với đó xem lại cách thức kiểm tra, đánh giá, thi cử”, ông nói, đề nghị Bộ trưởng nêu quan điểm và giải pháp.

Lý giải về nguyên nhân dạy thêm, Bộ trưởng nhìn nhận lương của giáo viên chưa đủ sống; trường lớp chưa đủ để học sinh không phải cạnh tranh, nhất là thành phố lớn, khu đô thị, đông dân cư. Kỳ thi THPT căng thẳng hơn cả thi đại học. Phụ huynh cũng chưa đủ niềm tin, chưa thỏa mãn khi con em thành tích không tốt. Về phía nhà trường, hiệu trưởng, giáo viên cũng chưa hoàn thành trách nhiệm chương trình chính trên lớp.

“Ở góc độ nào đó, sự đổi mới của giáo dục còn phải làm nhiều việc mới có thể đáp ứng. Còn nhiều cái ‘chưa’ khiến vẫn phải dạy thêm, học thêm”, ông nói.

Bộ trưởng Sơn cho rằng nguyên nhân cốt lõi của vấn đề này là việc chuyển chương trình từ giáo dục tiếp cận trang bị kiến thức sang phát triển năng lực của học sinh. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đi theo hướng này và đã làm được nhiều việc song còn thiếu nhiều điều kiện để triển khai. “Cần giải pháp tổng thể mới có thể khắc phục việc này một sớm một chiều”, Bộ trưởng nói thêm.

Dưới góc độ chuyên môn, ông nhìn nhận việc dạy thêm, học thêm là một khâu, một phần trong hệ thống trang bị kiến thức kiểu cũ. Sách giáo khoa là đóng gói kiến thức để chuyển giao, thầy cô là người truyền thụ, thi cử là kiểm tra kiến thức, đi cùng với đó là luyện thi, là bài mẫu, văn mẫu, toán mẫu, toán đố, là học thuộc.

Dạy thêm, học thêm là một khâu trong chuỗi hệ thống trang bị kiến thức như vậy. Nếu cứ tiếp tục dạy học theo kiểu trang bị kiến thức, khi đứng trước thời đại kiến thức bùng nổ, việc theo đuổi kiến thức sẽ không đổi mới và đứng trước sự thất bại. Việc dạy thêm, học thêm sẽ níu kéo, làm cho việc trang bị kiến thức theo lối cũ được bảo lưu và cản trở sự đổi mới.

Khi đưa ra Thông tư 29, Bộ không chỉ giải quyết vấn đề xã hội mà là một phần của công cuộc đổi mới, làm cho trường học thay đổi, mở đường cho hệ thống mới của giáo dục, phát triển năng lực của trẻ em.

Bộ trưởng cho rằng cách tiếp cận mới là dùng trang thiết bị, giải quyết vấn đề thực tế mà trẻ em phải đối mặt. Đó chính là năng lực tự học, tự mở rộng kiến thức để ứng phó thời đại bùng nổ tri thức. “Học thêm có thể đem lại sự củng cố kiến thức, nhưng ít đem lại giá trị cho sự phát triển con người. Nhìn dưới góc độ hệ lụy sâu xa sẽ thấy cần quyết liệt với công việc này như thế nào”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Quang Mạnh nêu Luật Nhà giáo được Quốc hội thông qua, trong đó không cấm giáo viên dạy thêm. Luật chỉ cấm “nhà giáo ép buộc người học tham gia học thêm dưới mọi hình thức”. “Trường hợp học sinh tự nguyện đăng ký, muốn học thêm thì trường, giáo viên có được tổ chức dạy hay không?”, ông hỏi.

Bộ trưởng Kim Sơn cho rằng trường hợp học sinh tự nguyện, có nhu cầu thì ngoài thời gian chính khóa trên lớp, giáo viên cần hướng dẫn học sinh tự học, sử dụng buổi học thứ hai cho hiệu quả. “Không phải học sinh có nhu cầu thì giáo viên dạy thêm”, Bộ trưởng Sơn nói, cho rằng cần hạn chế việc dạy thêm trong và ngoài trường để học sinh có thời gian đọc tài liệu, trang bị kỹ năng cần thiết khác.

“Phải giữ tuổi thơ cho trẻ em, cần có thời gian để chơi, học các nội dung khác. Không phải học sinh tự nguyện là trường đáp ứng dạy thêm”, ông nói, đồng thời khẳng định Bộ Giáo dục và Đào tạo khi thiết kế chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã tính tới thời gian chính khóa trong trường đã đảm bảo các yêu cầu.

Đại biểu lo tình trạng ‘chạy đua’ tuyển sinh

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng hàng năm các trường đại học ngoài công lập đua nhau gia tăng chỉ tiêu tuyển sinh để có nguồn thu, chưa chú trọng đến chất lượng đào tạo. Việc này gây ra tình trạng nhiều sinh viên tốt nghiệp không xin được việc, phải bỏ ngành, thậm chí cả ở sau đại học. Ông đề nghị Bộ trưởng cho biết đâu là nguyên nhân, khắc phục tình trạng này ra sao, đảm bảo sinh viên ra trường có việc làm ổn định.

Trả lời, Bộ trưởng Kim Sơn đề nghị đại biểu Hòa cho biết nội dung ông nêu trong câu hỏi “trích dẫn từ đâu”, bởi khi đưa ra số liệu phải xác định ai thống kê, nguồn nào. “Nếu không các trường đại học ngoài công lập sẽ rất tủi thân”, Bộ trưởng nói, ghi nhận các trường ngoài công lập có tình trạng tuyển sinh ồ ạt, nhưng cũng có trường vào top 1.000 thế giới.

Thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước, Bộ đã xử phạt hành chính một số trường tuyển sinh vượt chỉ tiêu. Hiện chỉ tiêu được tính theo năng lực đào tạo, nếu vượt thì chế tài sẽ nặng. Bộ trưởng nhấn mạnh không cổ vũ trường chạy theo số lượng mà cần đảm bảo chất lượng, cả trường công và tư. Cần tạo điều kiện để trường ngoài công lập được bình đẳng, được phát triển, nhưng đòi hỏi chất lượng đều phải nghiêm ngặt và gắt gao để đảm bảo người học có công việc tốt.

Đại biểu Nguyễn Danh Tú cùng quan tâm vấn đề chất vấn này, cho rằng nhiều trường tăng hết công suất tuyển để có nguồn thu từ học phí. Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao.

“Đề nghị Bộ trưởng cho biết nguyên nhân, trách nhiệm quản lý, giải pháp để giáo dục đại học góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, thực học, thực nghiệm, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt”, ông Tú nêu câu hỏi.

Trả lời, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết vấn đề đại biểu nêu “cũng là hiện tượng có thật ở một số trường đại học, nhưng không phải tất cả”. Một số trường đại học không trong nhóm đầu nhưng quy mô 30.000-50.000 sinh viên “cũng là câu chuyện có thật”.

Nguyên nhân có trường tăng quy mô, theo ông Sơn là vấn đề học phí. Học phí đại học tại Việt Nam, nếu so với mức thu nhập người dân, nhất là những gia đình khó khăn cho con đi học là áp lực. Tuy nhiên, so với mặt bằng học phí của các đại học khác trên thế giới thì học phí đại học công lập ở Việt Nam, mức trung bình khoảng 25 triệu đồng/năm. Một số khối ngành học phí thấp hơn.

Nếu so sánh với các đại học Mỹ mức học phí bình quân mỗi năm 55.000-60.000 USD, còn nhóm đầu là 70.000-80.000 USD thì mức học phí đại học bình quân ở Việt Nam chỉ bằng 1/50 so với đại học Mỹ. “Với số tiền như vậy, các trường còn vận hành và lo các chi phí khác nên buộc phải tăng quy mô, lấy quy mô bù vào để có khoản thu vận hành nhà trường”, ông Sơn nói.

Một số trường có nguồn thu từ dịch vụ, hỗ trợ ngân sách, thu từ nghiên cứu khoa học…, nhưng rất ít. Vậy nên việc tuyển sinh quy mô lớn sẽ gây ra hệ lụy với giáo dục đào tạo và chất lượng dạy học.

Giải pháp Bộ trưởng Sơn chỉ ra giải pháp phải kiểm soát nghiêm, đảm bảo chất lượng tuyển sinh để buộc các trường tuân thủ điều kiện về tỷ lệ tuyển sinh, nâng cao chất lượng. Các trường công lập cần sự hỗ trợ của nhà nước, chứ không thể chỉ trông chờ học phí. “Các trường tùy theo chất lượng đào tạo có thể cân nhắc mức học phí phù hợp hơn để nâng cao chất lượng đào tạo”, Bộ trưởng nói.

Đại biểu Lê Thị Song An đề cập tới rào cản trong tự chủ đại học, như thiếu chính sách thu hút giảng viên chất lượng cao; thiếu chính sách hợp tác công – tư trong đào tạo chất lượng cao… Bà đề nghị Bộ trưởng cho biết giải pháp, lộ trình để các trường đại học khắc phục, đảm bảo cơ chế tự chủ hiệu quả thời gian tới.

Đại biểu Nguyễn Hữu Thông chất vấn Bộ trưởng đánh giá thế nào về tiềm lực khoa học công nghệ của các đại học hiện nay. Với tiềm lực như vậy, các trường có thể đảm nhiệm nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ hay không?

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhìn nhận việc tự chủ trong trường đại học vừa qua thực hiện tốt, đem lại sức sống cho các trường. Tuy vậy, cần điều chỉnh và hoàn thiện chính sách tự chủ này trong quá trình sửa đổi Luật Giáo dục đại học.

Ông phân tích tự chủ đại học hiện được tính toán dựa trên tự chủ tài chính và đây là bất cập. Cần tách bạch giữa tự chủ tài chính và chính sách tự chủ cho trường đại học. Nhà nước sẽ xem xét đặt hàng, hỗ trợ học bổng cho sinh viên… như một trong số hình thức để tăng tài chính cho các trường.

Về cơ sở vật chất khoa học, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nói nếu chỉ nhìn thuần túy từ góc độ cơ sở vật chất thì hạ tầng cho khoa học kỹ thuật ở các đại học của Việt Nam lạc hậu, yếu, nhỏ. Theo tính toán 40 trường đại học thuộc Bộ có 840 phòng thí nghiệm, nhưng chủ yếu nhỏ lẻ cấp bộ môn, dành cho học sinh thực tập, để tạo ra sản phẩm, phát minh có thể chuyển giao và thương mại thì rất ít.

Vừa qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã lập được 16 phòng thí nghiệm mới, nhưng quy mô nhỏ, chỉ 20-30 tỷ đồng. “Cần làm cuộc hiện đại hóa hạ tầng khoa học công nghệ ở các trường đại học thì mới gánh vác được sứ mệnh trong thời gian tới”, ông Sơn nói.

Trong hơn hai tiếng đăng đàn chiều nay, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đã trả lời và tranh luận với hơn 30 đại biểu. Sáng mai, ông tiếp tục trả lời 4 đại biểu còn lại. Sau đó, Phó thủ tướng Lê Thành Long sẽ giải trình một số nội dung liên quan lĩnh vực này.

Dự kiến, Thủ tướng (hoặc Phó thủ tướng được ủy quyền) trả lời một số nội dung đại biểu nêu vào cuối buổi sáng mai.

Sơn Hà – Viết Tuân

Xem diễn biến chính