Năm 2017, khi đứng khỏa thân trong nhà bạn, chứng kiến những phụ nữ xung quanh bị đóng dấu bằng thanh sắt nung đỏ, diễn viên Sarah Edmondson bắt đầu tự hỏi: “Tại sao cô lại gia nhập giáo phái NXIVM?”.
Khi Sarah ở trong NXIVM, giao du với những người nổi tiếng khác, tuân theo những lời dạy mà cô tin rằng có thể thay đổi cuộc sống của mọi người, không ai trong số họ dùng từ “giáo phái”.
Tiến sĩ Steve Hassan, chuyên gia từng làm việc với Sarah và những người sống sót sau khi gia nhập các giáo phái khác trên khắp thế giới, cho biết mọi người nghĩ họ gia nhập một cộng đồng chứ không phải giáo phái.
Theo ông Hassan, không phải kẻ ngốc hoặc kẻ ngây thơ mới bị chiêu mộ vào giáo phái mà ngược lại, giáo phái nhắm đến những người thông minh, tài giỏi, giàu có và có sức ảnh hưởng như diễn viên, bác sĩ hay quan chức chính phủ.
Sau khi bị “đóng dấu” cùng những phụ nữ khác vào năm 2017, Sarah mới biết biểu tượng khắc trên da thịt mình không hề đại diện cho nhóm phụ nữ bí mật như cô tưởng mà là chữ cái đầu của thủ lĩnh NXIVM Keith Raniere, kẻ sau đó bị kết án 120 năm tù vì tội buôn bán tình dục và các hành vi lạm dụng khác trong giáo phái.
Khi rời khỏi NXIVM, Sarah đã dùng chính con dấu trên người làm bằng chứng quan trọng để hạ bệ Keith Raniere.
Vậy, tại sao mọi người lại gia nhập giáo phái, giáo phái hoạt động như thế nào và làm thế nào để mọi người thoát khỏi đó?
Một cuộc họp của hội Children of God tại Canada năm 1972. Ảnh: Toronto Star
Giáo phái là gì?
Lex de Man, thám tử đã giúp vạch trần giáo phái khét tiếng nhất Australia – The Family và đưa người sáng lập Anne Hamilton-Byrne ra trước công lý, cho rằng giáo phái nào cũng có hai động cơ chính: tiền bạc và quyền lực. Ông Hassan bổ sung động cơ thứ ba: “Tình dục”.
Có hàng nghìn nhóm như The Family và NXIVM (đọc là “nex-ee-um”), nhưng có lẽ nhóm được coi là định nghĩa rõ ràng nhất về giáo phái xuất hiện ở Mỹ vào những năm 1950. Mục sư Jim Jones ban đầu xây dựng People’s Temple ở bang Indiana, kết hợp các yếu tố của Kitô giáo, tâm linh và chủ nghĩa xã hội tiến bộ.
Đến cuối những năm 1970, bê bối và chứng hoang tưởng khiến Jim đưa các tín đồ vào sâu trong rừng rậm Nam Mỹ, đến một “xã hội lý tưởng” được gọi là Jonestown. Năm 1978, khi một nghị sĩ Mỹ dẫn người đến điều tra nơi ngày càng giống một trại tù này, Jim đã ra lệnh giết họ.
Sau đó, Jim đưa ra chỉ thị rùng rợn: Những tín đồ sẽ cùng ông ta thực hiện vụ tự tử hàng loạt. Hơn 900 người, bao gồm trẻ em, đã chết do bị tẩy não để phục tùng Jim hoặc bị ép uống rượu nho pha xyanua.
Các giáo phái “phá hoại” thường có ba khía cạnh chính: Một thủ lĩnh có sức lôi cuốn, quá trình “nhồi sọ” các thành viên, và sự bóc lột, có thể là về kinh tế, tình dục hoặc một hình thức nào khác.
Không phải tôn giáo nào cũng là giáo phái và không phải giáo phái nào cũng mang tính tôn giáo. Các giáo phái mở rộng như mô hình lừa đảo đa cấp, các thành viên thường lôi kéo cả gia đình và bạn bè. Một số hoạt động theo đúng nghĩa đen là mô hình đa cấp, bao gồm NXIVM, bán các khóa học cải thiện bản thân đắt đỏ dưới một hệ thống chỉ đảm bảo số ít huấn luyện viên cao cấp mới có thể kiếm được tiền.
Trong nhiều giáo phái nổi tiếng, tín đồ bị ép thực hiện những hành vi khủng khiếp. Như giáo phái Manson sát hại nữ diễn viên da trắng giàu có Sharon Tate và bốn người bạn của cô nhằm khơi mào cuộc chiến chủng tộc vào năm 1969. Hay giáo phái Aum Shinrikyo thực hiện vụ tấn công bằng khí độc thần kinh sarin vào hệ thống tàu điện ngầm Tokyo năm 1995, khiến 13 người thiệt mạng và hơn nghìn người bị thương.
Ngay cả trong những giáo phái không phạm tội với “người ngoài”, việc lạm dụng và trừng phạt thường được coi là bình thường trong nội bộ. Ví dụ, có những cáo buộc lạm dụng trẻ em trong giáo phái Children of God được thành lập ở Mỹ, và trong The Family, những đứa trẻ bị giáo phái này bắt cóc nói rằng chúng thường xuyên bị đánh đập và bỏ đói.
Sự lạm dụng thường là về mặt tâm lý và tài chính. Anne Hamilton-Byrne đã thuyết phục tín đồ The Family chuyển nhượng hàng triệu USD tài sản và bất động sản. Bà ta ra lệnh cho các thành viên ly hôn và tái hôn theo ý mình, thậm chí còn đưa con cho bà ta nuôi như con ruột.
Tại sao nhiều người gia nhập giáo phái?
Khi đang trong giai đoạn khó khăn của cuộc đời, Sarah gặp nhà làm phim Mark Vicente. Mark vừa gia nhập một nhóm tên là NXIVM và nghĩ rằng điều đó đã giúp giải phóng sức sáng tạo của mình. “Tôi tin tưởng Mark”, Sarah nói.
Tiến sĩ Hassan giải thích, giáo phái này thách thức các thành viên phớt lờ bản năng, thoát khỏi vùng an toàn và gạt bỏ những “nỗi ám ảnh” sang một bên. “Bạn cảm thấy mình đang mạnh mẽ hơn, nhưng rồi nó lại trở thành một cái bẫy”, ông nói.
Tore Klevjer mới 22 tuổi và đang du lịch bụi khắp châu Âu khi bị cuốn vào Children of God. “Tôi đã rất bối rối khi đứng trước ngã ba đường, tự hỏi nên làm gì với cuộc đời này”, Tore nói.
11 năm sau, anh rời Children of God cùng gia đình nhỏ và hiện là cố vấn tại New South Wales, giúp đỡ những người sống sót khác, đồng thời điều hành nhóm hỗ trợ chính ở Australia, CIFS.
Theo Tore, những kẻ chiêu mộ của giáo phái thường nhắm vào điểm yếu. “Giống như bất kỳ nhân viên bán hàng giỏi nào, họ tìm hiểu xem bạn muốn gì và điều chỉnh thông điệp cho phù hợp. Sau khi gia nhập, bạn cũng sẽ học được các mánh khóe”, Tore nói.
Sarah cũng đã trở thành chuyên gia chiêu mộ cho NXIVM trước khi rời khỏi giáo phái. Cô cho biết các chiến thuật này tương tự những vụ dội bom tình yêu mà các nạn nhân bạo lực gia đình từng trải qua. “Mọi chuyện luôn bắt đầu bằng hoa, chocolate và sự lãng mạn”, cô nói. Đôi khi có nghi ngờ, nhưng cô bỏ qua vì “muốn có cộng đồng, muốn cảm thấy mình là một phần của nhóm đặc biệt đang thay đổi thế giới”.
“Mọi người đều khao khát cộng đồng, khao khát cảm giác được thuộc về”, Tore nói.
Những thủ lĩnh giáo phái là ai?
Thám tử Lex de Man chưa từng gặp Anne Hamilton-Byrne cho đến khi bà ta bị còng tay áp giải về sân bay JFK (New York) vào năm 1993. Sau cuộc đột kích giải cứu những đứa trẻ bị bắt cóc khỏi khu đất biệt lập của giáo phái The Family ở hồ Eildon (Australia) vào năm 1987, Lex đã dành nhiều năm để xây dựng vụ án chống lại Anne về tội lạm dụng, lừa đảo và nhiều tội khác, hợp tác với FBI để truy lùng khi bà ta trốn ra nước ngoài.
Anne thực ra là con gái của một phụ nữ tự nhận có thể nói chuyện với người chết và phải dành phần lớn cuộc đời trong các nhà thương điên. Vào những năm 1960, Anne bắt đầu dạy yoga cho những phụ nữ trung niên giàu có. Bà ta cũng nhắm vào những người có vấn đề về tâm thần.
Tại bệnh viện tâm thần tư nhân do một thành viên giáo phái làm chủ, họ cho bệnh nhân dùng LSD, một trong những chất gây ảo giác mạnh nhất. Sau đó, Anne sẽ xuất hiện ở cửa ra vào trong bộ váy trắng dài thướt tha, với một xô đá khô phía sau khiến mọi người tưởng rằng đang nhìn thấy sự tái sinh của Chúa Jesus.
Người sáng lập The Family, Anne Hamilton-Byrne, vào thời kỳ đỉnh cao của giáo phái này vào những năm 1970. Ảnh: SMH
Anne đã tập hợp được một đội quân trung thành gồm những người có địa vị cao, có thể giúp bà ta bắt cóc trẻ em bằng giấy tờ nhận con nuôi giả mạo vì họ tin rằng bà ta đang nuôi dạy chúng như một sinh mệnh thần thánh. “Một bác sĩ của giáo phái sẽ giao một đứa trẻ cho một y tá của giáo phái, cho một nhân viên xã hội của giáo phái, rồi giao cho Anne”, thám tử Lex nói.
Anne cuối cùng chỉ bị kết tội gian lận và nộp phạt 5.000 USD. Bà ta qua đời năm 2019, hưởng thọ 98 tuổi. Anne khét tiếng là một trong số ít nữ thủ lĩnh giáo phái trên toàn cầu, khi “90% là nam giới”, theo tiến sĩ Hassan.
Dường như tất cả họ đều có những đặc điểm chung, nổi bật nhất là “chứng tự luyến ác tính” và thiếu sự đồng cảm với nạn nhân.
Keith Raniere từng tuyên bố với các thành viên NXIVM rằng ông ta là người thông minh nhất thế giới, đã kết hợp các chiến thuật tiếp thị đa cấp với đạo Scientology và thuật thôi miên bí mật. Keith cũng nghiên cứu các giáo phái khác để học cách điều hành.
Cuộc sống trong giáo phái như thế nào?
Một giáo phái giống như một hố đen – càng gần trung tâm, áp lực càng lớn. Những gì có vẻ vô hại ở vòng ngoài có thể che giấu bóng tối bên trong. Hầu hết mọi người là “thành viên râu ria”, không biết chuyện gì đang xảy ra ở tầng trên.
Đối với những người gần trung tâm, việc lạm dụng thường được giữ bí mật. Ví dụ, trong NXIVM, chỉ những người được Keith và cánh tay phải của ông ta, nữ diễn viên Allison Mack của phim Smallville, mới biết về DOS – nhóm phụ nữ thượng lưu, nơi các thành viên cấp cao tuyển dụng những người khác (bao gồm Sarah) làm “nô lệ” và đóng dấu lên họ.
Sarah cho biết phải gửi ảnh khỏa thân, tiết lộ bí mật thầm kín để được tham gia chương trình bí ẩn này. Ngay cả khi Sarah bắt đầu nhận ra DOS không phải là khóa học phát triển bản thân thay đổi cuộc đời như quảng cáo, cô vẫn không hề biết rằng có những phụ nữ khác bị ép quan hệ tình dục với Keith cho đến khi bạn cô, Mark Vicente, gọi điện cảnh báo.
Diễn viên Allison Mack bị tuyên ba năm tù vào năm 2021 trong vụ án giáo phái tình dục NXIVM. Ảnh: Reuters
Theo tiến sĩ Hassan, việc tham gia giáo phái thường có thể khiến một người mắc chứng rối loạn phân ly, đè nén bản ngã thực sự, trở thành một người hoàn toàn khác.
Các giáo phái ép buộc nạn nhân, cô lập họ khỏi gia đình và bạn bè, khiến họ quá bận rộn và căng thẳng đến mức không thể xem xét mọi việc một cách thấu đáo.
“Gia nhập một giáo phái cũng giống như đang yêu vậy. Chúng tôi không muốn nghe bạn bè nói gì vì chúng tôi biết rõ cảm xúc của mình”, Tore nói. Và các giáo phái lợi dụng điều này, nói với các thành viên rằng họ không cần phải nghe lời gia đình nữa.
Ở trong Children of God, Tore phải trải qua những ngày tháng miệt mài học thuộc kinh thánh, ra đường chiêu mộ thành viên và làm việc vặt. Sống ở nước ngoài trong một cộng đồng chưa có Internet, anh nỗ lực để giữ liên lạc với gia đình nhưng bị gây áp lực phải từ bỏ cha mình – một Cơ đốc nhân.
Với NXIVM, Sarah cũng sống trong “guồng quay chuột hamster” với ngân sách eo hẹp và bị gây áp lực phải phớt lờ bạn bè bên ngoài.
Làm thế nào để thoát khỏi giáo phái?
Tore nói rằng hầu hết mọi người tự rời bỏ giáo phái sau vài năm. Sarah đã gia nhập NXIVM hơn một thập kỷ khi “bỗng nhiên mọi thứ trở nên rõ ràng”.
Cô và chồng, Nippy, nhanh chóng rời đi cùng Mark. Họ không phải là những người duy nhất. Mối quan hệ của họ trong giới diễn xuất đã thu hút nhiều tên tuổi Hollywood, như Allison Mack, đến với NXIVM ngay từ đầu. Giờ đây, ảnh hưởng của họ khiến mọi người rời bỏ giáo phái này hàng loạt.
“Chúng tôi bắt đầu gọi điện cho mọi người, kể cho họ nghe chuyện gì đang xảy ra. Bạn phải hành động từ tốn, phải đặt câu hỏi như Mark từng hỏi tôi ‘Làm sao chúng ta biết được Keith chính là người như ông ta tự nhận?’”, Sarah nói.
Tiến sĩ Hassan cho biết việc khơi dậy tư duy phản biện của một người, giúp họ tự nhận ra sự thật về một giáo phái, là cách mấu chốt để giúp họ.
“Hầu hết mọi người đều rời giáo phái khi họ lại tiếp xúc với thế giới thực”, ông Hassan nói. Tuy nhiên, các giáo phái sẽ cấm thành viên thăm nhà gia đình hoặc cử một “người bạn cùng giáo phái” đi cùng để giữ kiểm soát. Ông Hassan khuyên các gia đình có thành viên gia nhập giáo phái không nên đối đầu mà nên trang bị cho mình kiến thức về giáo phái và các chiến thuật kiểm soát tâm trí.
Theo Tore, điều quan trọng nhất là giữ gìn mối quan hệ với người thân yêu. Nó có thể trở thành phao cứu sinh của họ.
Nếu không tự mình thoát khỏi “giáo phái tình dục” NXIVM, Sarah thừa nhận rằng cũng không hiểu nổi tại sao người ta lại bị lôi kéo vào đó. Cô nói rằng những người cứ nghĩ chuyện đó sẽ không bao giờ xảy ra với mình sẽ dễ bị tổn thương hơn, dù là với một giáo phái, một thỏa thuận kinh doanh mờ ám hay một ông chủ thao túng tâm lý.
“Bất kỳ ai cũng có thể bị lừa”, thám tử Lex đồng ý.
Tuệ Anh (theo Sydney Morning Herald)