Đại biểu Nguyễn Quang Huân cho rằng bộ sách chung toàn quốc là cần thiết, nhưng nên có thêm bộ sách đặc biệt giúp học sinh giỏi bộc lộ sớm khả năng, trở thành nhân tố ưu tú của đất nước.
Trong góp ý cho văn kiện Đại hội 14, đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam, đề xuất xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, đồng thời phát triển bộ sách nâng cao cho nhóm học sinh giỏi hoặc khu vực thành thị. VnExpress phỏng vấn ông để làm rõ thêm ý tưởng và quan điểm này.
– Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai bộ sách giáo khoa chung cho toàn quốc. Vì sao ông cho rằng vẫn cần thêm một bộ sách dành cho học sinh tài năng?
– Một bộ sách thống nhất là cần thiết vì xác lập nền tảng tri thức chung cho cả nước, đảm bảo tính hệ thống và công bằng trong tiếp cận kiến thức. Tuy nhiên, thực tế cho thấy có những nhóm học sinh giỏi hơn, học nhanh hơn, đặc biệt tại các đô thị lớn. Nếu tất cả cùng học một chương trình duy nhất, rất dễ rơi vào tình trạng cào bằng, kìm hãm năng lực và hạn chế môi trường phát triển của các em có tố chất.
Tôi đề xuất bộ sách quốc gia cho đại trà và thêm một bộ tài liệu nâng cao mang tính khuyến khích, hoàn toàn tự nguyện. Trường hoặc học sinh có thể đăng ký nếu đáp ứng điều kiện, cơ quan quản lý, nhà trường và phụ huynh sẽ cùng đánh giá. Đây không phải là tạo hai hệ thống tách biệt, mà là mở thêm đường băng để học sinh có năng lực vượt trội được bồi dưỡng đúng mức.
Khi tôi còn ngồi trên ghế nhà trường, việc xác lập nhóm học sinh có năng khiếu cũng đã xuất hiện, thông qua những bài tập gắn dấu sao – loại bài chỉ một tỷ lệ rất nhỏ học sinh có thể giải được để đạt điểm tuyệt đối. Đó chính là cách nhận diện và nuôi dưỡng học sinh ưu tú, dòng chảy giáo dục đúng đắn mà chúng ta nên tiếp tục.
Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân tư nhân Việt Nam. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội
– Khi đề xuất của ông được đưa ra, nhiều người ủng hộ nhưng cũng có ý kiến lo ngại việc này có thể tạo khoảng cách, khiến học sinh tự ti hoặc kiêu ngạo. Ông nghĩ sao về điều đó?
– Bộ sách chuẩn vẫn là nền tảng bắt buộc cho tất cả học sinh. Tài liệu nâng cao chỉ dành cho những em có khả năng và nhu cầu, được triển khai trên tinh thần tự nguyện. Việc học hay không học hoàn toàn do học sinh và nhà trường cân nhắc, không có yếu tố áp đặt. Cách tiếp cận này nhằm khuyến khích tinh thần tự học, tự phấn đấu, chứ không gây áp lực hay phân biệt.
Tôi cho rằng nếu tổ chức đúng, những lo ngại đó không đáng ngại. Thời của chúng tôi, nhà trường đã có mô hình tách nhóm học sinh giỏi sang lớp chuyên một thời gian để bồi dưỡng, rồi trở lại lớp chung. Không ai kiêu căng, cũng không ai mặc cảm. Vấn đề không nằm ở sự phân hóa kiến thức mà ở cách chúng ta giáo dục con người.
Điều quan trọng là phải song hành giáo dục đạo đức và kỹ năng mềm. Nhiều học sinh hiện nay còn thiếu kỹ năng ứng xử, làm việc nhóm, giải quyết xung đột, dẫn đến phản ứng cực đoan khi gặp tình huống khó. Nếu được rèn luyện nhân cách đúng cách, học sinh giỏi sẽ biết giúp bạn yếu hơn, còn học sinh chưa giỏi cũng không cảm thấy tự ti. Một nền giáo dục tốt phải tạo tinh thần cùng tiến bộ, chứ không để tồn tại hai thế giới trong cùng một lớp học.
– Trong góp ý, ông cũng nhấn mạnh cần đổi mới cách đánh giá, thi cử và giữ bí mật điểm số. Vì sao điều này lại gắn bó chặt chẽ với đề xuất về bộ sách cho học sinh tài năng bên cạnh bộ sách chung?
– Hai vấn đề này có liên hệ rất rõ. Nếu chỉ thay sách mà vẫn giữ tư duy thành tích, vẫn công bố điểm theo bảng xếp hạng, thì khó tránh được tâm lý ganh đua tiêu cực và so sánh giữa học sinh. Ở nhiều quốc gia, điểm số được coi là thông tin cá nhân; học sinh có thể chia sẻ nếu muốn, còn nhà trường không công bố công khai. Một số trường quốc tế tại Việt Nam cũng đã áp dụng cách làm này. Cách tiếp cận ấy giúp giảm áp lực, tránh tình trạng phụ huynh so sánh con mình với người khác và hạn chế tâm lý hơn thua dẫn đến gian lận hoặc chán nản.
Nếu để môi trường học tập tồn tại tâm lý “học sinh kém ghét học sinh giỏi”, thì khi trưởng thành, xã hội cũng dễ hình thành tâm lý “người làm kém ghét người thành đạt”. Một xã hội lành mạnh phải khuyến khích người giỏi dẫn dắt, hỗ trợ người chưa giỏi để cùng tiến bộ. Vì vậy, chính sách thi cử, đánh giá nên hướng đến phát triển nhân cách và năng lực, thay vì tạo áp lực thành tích.
– Nếu được chấp thuận, theo ông, việc xây dựng và triển khai bộ tài liệu nâng cao nên thực hiện như thế nào để vừa hiệu quả, vừa tránh tạo áp lực cho học sinh
– Trước hết, cần có một hội đồng thẩm định độc lập, liên ngành, gồm cả chuyên gia giáo dục, tâm lý, xã hội học và kinh tế học hành vi để đảm bảo tính khoa học, khách quan. Việc thẩm định không chỉ dừng ở nội dung mà còn phải đánh giá tác động xã hội, hành vi học tập và tâm lý học sinh. Trước khi áp dụng, cơ quan chức năng cần khảo sát đầy đủ các nhóm học sinh giỏi, trung bình, yếu; phụ huynh ở thành phố, nông thôn, vùng sâu vùng xa để có căn cứ dữ liệu, từ đó xây dựng lộ trình phù hợp, tránh áp dụng cảm tính.
Quan trọng hơn, cơ chế phải rõ ràng để việc đổi mới có cơ sở vững chắc. Nếu Đại hội Đảng xác lập định hướng, Bộ Giáo dục và các địa phương sẽ có hành lang hành động cụ thể. Đây là giai đoạn chuyển từ tư duy hành chính sang kiến tạo, từ an toàn sang chủ động, nên rất cần một cơ chế minh bạch và tinh thần dám làm.
Tôi cho rằng chính sách này nên được triển khai thận trọng theo hướng “case by case” (từng trường hợp riêng), không rập khuôn cho mọi địa phương. Trước mắt có thể thí điểm ở những nơi có nền tảng giáo dục tốt như Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng hay các tỉnh có truyền thống hiếu học như Ninh Bình, Nghệ An, Huế. Sau 1-2 năm đánh giá, điều chỉnh, rồi mới mở rộng.
Đây là sự nghiệp dài hơi, không thể nóng vội. Mục tiêu cuối cùng là không bỏ sót nhân tài, không cào bằng năng lực, và tạo ra môi trường giáo dục nơi người giỏi được phát triển đúng mức nhưng vẫn gắn bó với cộng đồng. Nền giáo dục như vậy mới thật sự công bằng, khai mở và nuôi dưỡng nguồn lực con người – yếu tố then chốt cho sự phát triển quốc gia.
Sơn Hà