Vợ chồng ông Bích mất quyền sở hữu căn nhà ở xã Hưng Long sau lần ủy quyền nhờ dịch vụ làm sổ đỏ một căn nhà khác, phải theo đuổi vụ kiện gần 10 năm.
Vụ tranh chấp yêu cầu tuyên bố văn bản công chứng vô hiệu giữa nguyên đơn là ông Bích (71 tuổi) và bị đơn là Văn phòng Công chứng quận 10 (nay là Văn phòng Công chứng Nguyễn Lê Nghĩa) vừa được TAND TP HCM tống đạt bản án phúc thẩm có hiệu lực pháp luật, cho các bên.
Hồ sơ thể hiện, ông Bích và bà Muội (68 tuổi) kết hôn từ năm 1986. Căn nhà hơn 100 m2 tại xã Hưng Long, huyện Bình Chánh (cũ) là tài sản chung của hai vợ chồng. Tuy nhiên, do ông thường xuyên đi công tác xa nên để bà Muội đứng tên.
Năm 2015, bà Muội nhờ dịch vụ làm giấy tờ cho căn nhà khác trên đường Phạm Thế Hiển. Theo yêu cầu của phía dịch vụ, ngày 12/4/2016, bà Muội đến Văn phòng Công chứng quận 10 ký giấy ủy quyền cho bà Hiền (3 tháng sau thì bà này bị tòa xác định mất năng lực hành vi dân sự) được quyền thực hiện các thủ tục liên quan đến căn nhà ở huyện Bình Chánh. Khi công chứng, các bên xuất trình nhiều giấy tờ, trong đó có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và giấy xác nhận độc thân của bà Muội.
Hai tuần sau, cũng tại Văn phòng Công chứng quận 10, bà Hiền lập giấy ủy quyền lại cho ông Long, liên quan đến việc định đoạt căn nhà. Đến ngày 20/7/2016, ông Long nhân danh người được ủy quyền “của bà Muội” ký hợp đồng chuyển nhượng căn nhà ở Bình Chánh cho bà Giang.
Từ đó, bà Giang cùng gia đình chuyển đến sinh sống, quản lý và sử dụng căn nhà.
Ông Bích trình bày không hề biết việc mua bán, bà Muội cũng không nhận bất kỳ khoản tiền nào. Giao dịch này là trái pháp luật, bắt nguồn từ việc Văn phòng Công chứng quận 10 xác nhận hợp đồng ủy quyền giữa bà Muội và bà Hiền. Do đó, ông Bích khởi kiện, yêu cầu tòa tuyên các hợp đồng ủy quyền và chuyển nhượng vô hiệu; buộc bà Giang phải bàn giao lại nhà cho vợ chồng ông theo hiện trạng ban đầu.
Việc căn nhà bị chuyển nhượng bất hợp pháp khiến vợ chồng ông phải thuê trọ sống trong nhiều năm, nên ông yêu cầu Văn phòng Công chứng quận 10 phải bồi thường số tiền hơn 400 triệu đồng. Những người đứng ra ký kết hợp đồng tự chịu trách nhiệm với nhau, ông không liên quan.
Văn phòng công chứng: Đã làm đúng quy trình
Trong quá trình TAND quận 10 (cũ) thụ lý và xét xử, Văn phòng Công chứng quận 10 không chấp nhận yêu cầu của ông Bích, khẳng định việc công chứng được thực hiện đúng quy định, dựa trên giấy tờ bản chính hợp pháp do các bên cung cấp.
Theo hồ sơ, bà Muội đã xuất trình giấy xác nhận độc thân và lập văn bản ủy quyền cho bà Hiền, cho phép người này thay mặt mình thực hiện “toàn bộ thủ tục liên quan đến quyền sử dụng đất, đồng thời được quyền ủy quyền lại cho bên thứ ba”. Vì vậy, việc công chứng hợp đồng ủy quyền giữa bà Hiền và ông Long là đúng pháp luật.
Sau khi ông Bích cung cấp giấy đăng ký kết hôn với bà Muội, Văn phòng Công chứng quận 10 đề nghị tòa xác minh tài liệu nào là giả mạo – giấy đăng ký kết hôn hay giấy xác nhận độc thân. Nếu kết luận vợ chồng ông Bích thực sự có đăng ký kết hôn, đơn vị này đề nghị tuyên các hợp đồng ủy quyền vô hiệu.
Tuy nhiên, Văn phòng Công chứng quận 10 không đồng ý với yêu cầu đòi bồi thường của ông Bích và bà Giang, cho rằng giao dịch bị vô hiệu không xuất phát từ lỗi của mình.
Sập bẫy ký giấy ủy quyền để ‘làm tin’
Trình bày với tòa, bà Muội xác nhận bà và ông Bích vẫn đang trong thời kỳ hôn nhân. Nhà đất tại xã Hưng Long là tài sản chung của vợ chồng bà. Thời điểm năm 2011 chồng bà thường đi công tác xa, nên một mình bà làm thủ tục đứng tên.
Về việc ký giấy ủy quyền cho bà Hiền, bà Muội giải thích, năm 2015 có vay tiền dịch vụ làm giấy tờ cho một căn nhà khác ở đường Phạm Thế Hiển (quận 8 cũ) với giá 70 triệu đồng. Giấy tờ nhà đất ở huyện Bình Chánh bà đưa cho bên dịch vụ giữ bản chính.
Sau khi làm xong, họ cho người chở bà đến Văn phòng Công chứng quận 10 để ký giấy ủy quyền. Sau khi đọc sơ qua hợp đồng, bà thắc mắc thì được giải thích “do bà đang nợ 70 triệu đồng làm dịch vụ nên ký hợp đồng ủy quyền để làm tin”.
Theo bà Muội, lúc đó Văn phòng Công chứng quận 10 đã yêu cầu bà cung cấp giấy tờ tùy thân, giấy chứng nhận độc thân nhưng bà nói “không có” rồi họ tự làm mà bà không biết. Khi ký giấy ủy quyền có mặt bà Hiền, nhưng ký xong bà ra về và không nhận bất cứ khoản tiền của ai, cũng không biết ai giao tiền cho ai.
Gần một năm sau chồng bà phát hiện căn nhà ở Bình Chánh có gia đình bà Giang vào ở nên đã làm đơn kiện.
Người được ủy quyền lại và người mua đất ‘không biết bà Muội là ai’
Ông Long thừa nhận có ký 2 hợp đồng gồm: hợp đồng ủy quyền lại từ bà Hiền (ngày 26/4/2016) và hợp đồng chuyển nhượng nhà đất giữa bà Muội (do ông Long làm đại diện) và bên mua là bà Giang. Hợp đồng được thực hiện tại Văn phòng công chứng An Lạc.
Trong đó, hợp đồng ủy quyền ký với bà Hiền thực chất là mua nhà đất ở Bình Chánh với giá 360 triệu đồng. Ông Long sau đó bán lại căn nhà này cho bà Giang với giá 460 triệu. Việc bà Hiền trả lại tiền cho bà Muội thế nào ông không biết và ông cũng chưa từng gặp bà Muội.
Theo ông này, nếu tòa tuyên hợp đồng vô hiệu thì ông đề nghị vợ chồng ông Bích phải thanh toán tiền nhà cho bà Giang.
Còn bà Giang nói “không quen biết bà Muội, bà Hiền và ông Long”. Thông qua môi giới, bà biết bà Muội muốn bán nhà đất ở Bình Chánh nên mua. Ngày 20/7/2016, bà đến Văn phòng công chứng An Lạc ký hợp đồng giao tiền cho ông Long, bà Muội nhưng được Văn phòng công chứng giới thiệu “bà Muội là chủ đất” chứ không biết mặt.
Sau khi nhận nhà đất từ Long, bà có xây dựng sửa sang lại trước khi cùng gia đình về ở. Một thời gian sau, bà đi làm thủ tục sang tên giấy tờ nhà nhưng không thực hiện được do ông Bích đang kiện đòi lại nhà đất.
Bà Giang không đồng ý với yêu cầu của ông Bích, đòi tòa tuyên các hợp đồng vô hiệu. Nhưng nếu tòa chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn, buộc bà phải trả lại nhà, thì bà yêu cầu vợ chồng ông Bích và Văn phòng công chứng An Lạc phải có trách nhiệm bồi thường cho bà hơn 900 triệu đồng giá trị nhà đất theo giá thị trường.
Các hợp đồng vô hiệu do vi phạm điều cấm
Quá trình giải quyết vụ án, TAND quận 10 xác định bà Hiền đã mất năng lực hành vi dân sự theo quyết định của TAND quận 1 (cũ) từ ngày 11/7/2016 và có người giám hộ. Tuy nhiên, người giám hộ nhiều lần được tống đạt, triệu tập đến hòa giải và xét xử nhưng đều vắng mặt.
Tại phiên sơ thẩm hồi tháng 6, luật sư của ông Bích cho rằng Văn phòng Công chứng quận 10 đã sai quy trình khi chứng nhận hợp đồng ủy quyền giữa bà Muội và bà Hiền. Giấy xác nhận tình trạng hôn nhân của bà Muội chỉ được đóng dấu “đã kiểm tra bản chính” sau ngày ký hợp đồng, cho thấy thủ tục công chứng có sai sót. Theo luật sư, lỗi chính khiến các hợp đồng vô hiệu thuộc về Văn phòng Công chứng quận 10, nên đơn vị này phải chịu trách nhiệm bồi thường.
Phía bị đơn phản bác, cho rằng do thời điểm đó chưa có công nghệ hỗ trợ tra cứu dữ liệu hộ tịch nên không thể phát hiện giấy xác nhận độc thân giả. Còn bà Muội đã không trung thực khi ký hợp đồng, nên phải tự chịu hậu quả.
Các đương sự khác giữ nguyên quan điểm trước đó.
TAND quận 10 sau đó chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của ông Bích, tuyên các hợp đồng ủy quyền và hợp đồng chuyển nhượng liên quan đến căn nhà ở Bình Chánh vô hiệu. Bà Giang có nghĩa vụ phải bàn giao nhà đất theo hiện trạng cũ cho vợ chồng ông Bích.
Bà Muội có nghĩa vụ trả cho bà Giang số tiền hơn 715 triệu đồng; Văn phòng Công chứng quận 10 có nghĩa vụ trả cho bà Giang số tiền hơn 255 triệu đồng.
Không đồng ý với bản án này, bà Muội kháng cáo đề nghị cấp phúc thẩm sửa án sơ thẩm, không tuyên bà phải bồi thường cho bà Giang số tiền 460 triệu đồng (giá trị căn nhà lúc bà Giang mua). Còn Văn phòng Công chứng quận 10 đề nghị hủy bản án sơ thẩm.
Tòa phúc thẩm: Bản án đúng pháp luật
Hồi cuối tháng 9, TAND TP HCM xử phúc thẩm xem xét kháng cáo của các bên, tuyên y án sơ thẩm.
Theo HĐXX, nhà đất đang tranh chấp là tài sản chung hình thành trong thời kỳ hôn nhân của vợ chồng ông Bích. Hồ sơ do Văn phòng Công chứng quận 10 cung cấp có lưu bản sao giấy xác nhận tình trạng độc thân của bà Muội nhưng UBND phường xác định không cấp văn bản này mà xác nhận bà Muội đăng ký kết hôn với ông Bích từ năm 1986. Như vậy, giấy xác nhận tình trạng hôn nhân của bà Muội sử dụng để làm hợp đồng ủy quyền cho bà Hiền là giả.
Quá trình giải quyết đơn tố giác tội phạm của bà Giang, Công an quận 10 cho rằng không có căn cứ xem xét dấu hiệu tội phạm Làm giả con dấu tài liệu của cơ quan tổ chức để lừa đảo chiếm đoạt tài sản, do không thu thập được bản chính của giấy xác nhận độc thân để giám định.
Hồ sơ cũng thể hiện, biên bản đối chiếu bản chính giấy xác nhận độc thân của bà Muội được thực hiện sau ngày ký hợp đồng ủy quyền.
Do đó, tòa sơ thẩm tuyên hợp đồng ủy quyền nói trên vô hiệu là “đúng pháp luật”. Tương tự, đối với hợp đồng ủy quyền giữa bà Hiền cho ông Long cũng như hợp đồng chuyển nhượng nhà đất giữa ông Long và bà Giang cũng vô hiệu.
Ngoài ra, hợp đồng chuyển nhượng nhà đất còn ghi không đúng giá trị chuyển nhượng so với thực tế là đã vi phạm quy định pháp luật.
Nguyên đơn và bị đơn đều có lỗi dẫn đến hợp đồng vô hiệu
Tòa phúc thẩm xác định lỗi dẫn đến việc hợp đồng chuyển nhượng vô hiệu xuất phát từ phía bà Muội và công chứng viên, nên hai bên phải liên đới bồi thường cho bà Giang.
Bà Muội dù khai không nhận tiền từ bà Hiền, ông Long hay bà Giang nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm vì đã tự ý ký giấy ủy quyền liên quan đến tài sản chung mà không có sự đồng ý của chồng.
Trong khi đó, công chứng viên không phát hiện giấy xác nhận độc thân là giả nên cũng có lỗi trong việc để xảy ra giao dịch trái pháp luật.
Tòa xác định lỗi của hai bên là ngang nhau, buộc họ bồi thường cho bà Giang hơn 510 triệu đồng – phần chênh lệch giá trị nhà đất giữa thời điểm ký hợp đồng và khi giải quyết vụ án. Ngoài ra, bà Muội phải hoàn trả thêm 460 triệu đồng tiền chuyển nhượng, tổng cộng hơn 715 triệu đồng.
Hải Duyên