Túi nilon được chứng nhận “xanh” nếu làm từ nhựa tái chế hoặc phân hủy sinh học, nhưng số này tại Việt Nam còn ít ỏi bởi chưa được ưu đãi rõ ràng, khó cạnh tranh về giá với túi nilon thường.
Nhãn xanh hoặc sinh thái là công cụ chính sách nhằm khuyến khích doanh nghiệp và người dân chuyển đổi sang sản xuất, tiêu dùng loại sản phẩm thân thiện môi trường. Công cụ này được áp dụng thành công tại Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan hay các nước châu Âu. Tại Nhật Bản, chỉ trong năm 2016, thị trường các sản phẩm nhãn xanh có quy mô tới 44 tỷ USD.
Tại Việt Nam, hệ thống pháp lý về nhãn xanh được hình thành từ Luật Bảo vệ môi trường 2005, 2014 và hoàn thiện trong Luật 2020. Tuy nhiên, kết quả áp dụng công cụ này sau 20 năm vẫn khiêm tốn.
Tại tọa đàm “Thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững thông qua nhãn sinh thái” ngày 27/8, ông Nguyễn Trung Thắng, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nói từ năm 2024 đến nửa đầu năm 2025, Việt Nam chỉ có thêm 13 sản phẩm được chứng nhận.
Ông Nguyễn Trung Thắng, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, tại sự kiện. Ảnh: Tiền Phong
Sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái gồm các loại túi nilon phân hủy sinh học hoặc túi làm từ nhựa PE, với hàm lượng vật liệu tái chế trên 20%. Nhãn sinh thái (trước đó là chương trình “nhãn xanh”) do Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố tiêu chí và cập nhật danh mục sản phẩm, dịch vụ, có hiệu lực trong ba năm.
Theo ông Lê Hoài Nam, Phó cục trưởng Môi trường, nguyên nhân lượng sản phẩm nhãn sinh thái còn hạn chế do năng lực doanh nghiệp trong nước còn yếu, thiếu nguồn lực đổi mới công nghệ. Thêm vào đó, chính sách ưu đãi chưa rõ ràng.
Ví dụ, túi nilon khó phân hủy chịu thuế bảo vệ môi trường tới 50.000 đồng mỗi kg, nhằm hạn chế sản xuất, đồng thời khuyến khích chuyển đổi sang túi thân thiện môi trường. Tuy nhiên, ông Nam nói trên thực tế, nhiều cơ sở nhỏ lẻ vẫn trốn thuế và tiếp tục sản xuất túi nilon thường, khiến túi phân hủy sinh học hay tái chế khó cạnh tranh về giá.
Nhiều nhà đầu tư tham gia sẽ giúp giảm giá thành sản phẩm cuối. Tham gia thị trường túi thân thiện tại Pháp từ năm 2014, ông Nguyễn Lê Thăng Long, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần nhựa An Phát Xanh, kể cuộc chiến công nghệ giữa các doanh nghiệp sản xuất đẩy giá thành sản phẩm ở mức cao. Đến năm 2020, khi thị trường bùng nổ, hệ sinh thái hoàn thiện hơn với nhiều doanh nghiệp tham gia sản xuất nguyên liệu, giúp loại túi này giảm một nửa giá.
“Điều này tạo động lực giúp thị trường phát triển gấp 3-4 lần, dù vẫn chưa đạt được kỳ vọng của chúng tôi”, ông Long nói.
Ở góc độ nguồn cầu, Phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, nói người tiêu dùng trong nước vẫn quan tâm nhiều đến an toàn thực phẩm hơn là câu chuyện môi trường.
Đại diện An Phát Xanh cho rằng thị trường Việt Nam còn nhiều khó khăn tương tự Pháp trước đây. Việc chuyển đổi thói quen từ dùng túi nilon sang túi giấy, túi phân hủy cần nhiều năm để định hình. Ông cũng nhấn mạnh vai trò của truyền thông trong việc chuyển đổi người dùng. Ví dụ, nếu người tiêu dùng hiểu việc sử dụng túi phân hủy để bọc thịt sẽ không dính hạt vi nhựa vào đồ ăn như túi nilon thông thường, việc chuyển đổi sẽ hiệu quả hơn.
Tạo lập và phát triển thị trường là một trong ba nhóm chính sách lớn đang được cơ quan chức năng tập trung cho sản phẩm xanh, trong bối cảnh thị trường nhãn sinh thái trong nước còn rất nhỏ. Theo Phó cục trưởng Môi trường, Nhà nước sẽ đóng vai trò tiên phong và dẫn dắt thị trường, với chính sách ưu tiên mua sắm công xanh, kéo theo sự tham gia của khối tư nhân và người dân.
Nhóm chính sách thứ hai là các quy định mang tính hành chính, cấm hoặc hạn chế các sản phẩm nguy cơ ô nhiễm. Theo lộ trình giảm nhựa quy định tại Nghị định 08 năm 2022, Việt Nam sẽ cấm hoàn toàn sản xuất và tiêu dùng nhựa dùng một lần sau ngày 31/12/2030.
Lộ trình này sẽ sớm hơn tại các tỉnh, thành, với việc cấm nhựa một lần, túi nilon khó phân hủy tại siêu thị trung tâm thương mại, khách sạn, khu du lịch từ đầu năm 2026. Hay như tại Hà Nội, việc cấm loại nhựa này được áp dụng ngay trong Quý IV năm nay, với nhà hàng, khách sạn, cửa hàng đồ uống, quán ăn trong Vành đai 1, và nhân rộng trong những năm tiếp theo.
Ông Nam nói mục tiêu mạnh mẽ này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp phải gấp rút phát triển sản phẩm thay thế để cung ứng cho thị trường.
Nhóm chính sách thứ ba là các công cụ kinh tế, gồm thuế, phí và ưu đãi tài chính. Trong đó, doanh nghiệp làm sản phẩm xanh có thể tiếp cận nguồn vốn lãi suất thấp từ ngân hàng thương mại hoặc Quỹ Bảo vệ Môi trường.
Thêm vào đó, Bộ Tài chính đang chủ trì phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường sửa Luật Thuế bảo vệ môi trường theo hướng bổ sung một số nhóm hàng hóa có nguy cơ gây ô nhiễm vào diện chịu thuế, bên cạnh túi nilon, dự kiến trình Quốc hội thông qua vào năm tới.
Thủy Trương