Chỉ thị 20 – kịch bản tổng lực vì một Việt Nam xanh

Ban hành ngày 12/7, Chỉ thị 20 nhận diện rõ tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng tại nhiều địa phương, đặc biệt là ô nhiễm không khí ở các đô thị lớn, ô nhiễm nước tại khu vực đông dân cư, làng nghề, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ. Riêng Hà Nội, mức độ ô nhiễm không khí vào một số thời điểm thuộc nhóm cao trên thế giới; chất lượng nước các dòng sông nội đô vượt giới hạn cho phép trong nhiều năm liên tiếp.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc chưa đánh giá đầy đủ thực trạng, chưa nhận thức đúng mức yêu cầu bảo vệ môi trường. Trách nhiệm quản lý còn buông lỏng; việc tổ chức thực hiện thiếu đồng bộ, thiếu quyết liệt; chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe; hệ thống pháp luật và hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Để khắc phục tình trạng này, Thủ tướng đề ra hệ thống giải pháp cụ thể theo từng lĩnh vực, từng cấp chính quyền, gắn với mốc thời gian thực hiện và cơ chế kiểm soát trách nhiệm rõ ràng. Từ hoàn thiện thể chế, tăng cường thực thi pháp luật, ứng dụng công nghệ giám sát, xử lý nghiêm vi phạm đến huy động nguồn lực tài chính cho phục hồi môi trường và phát triển giao thông sạch – các giải pháp được thiết kế trong một kịch bản điều hành thống nhất, có tính liên ngành, liên vùng.

Kiềm chế phương tiện cá nhân, mở rộng không gian cho giao thông xanh

Một trong những định hướng trọng tâm của Chỉ thị 20 là kiểm soát sự gia tăng phương tiện cá nhân tại các đô thị lớn, đồng thời thúc đẩy phát triển giao thông công cộng và phương tiện thân thiện với môi trường.

Theo chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ Xây dựng phải hoàn thiện lộ trình đẩy nhanh xây dựng hệ thống giao thông công cộng ngay từ năm 2025, kết hợp với các biện pháp kiểm soát khí thải xe cơ giới. Việc hoàn thiện và áp dụng các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải phương tiện đường bộ sẽ bắt đầu từ quý III/2025.

Bộ Tài chính được giao nghiên cứu bổ sung quy định thu phí bảo vệ môi trường đối với khí thải phương tiện giao thông, đồng thời rà soát chính sách ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp và người dân đầu tư vào giao thông xanh. Nhiệm vụ này phải hoàn thành trong quý III/2025.

Về hạ tầng dữ liệu, Bộ Công an, Bộ Tư pháp và Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ phối hợp xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về xử lý vi phạm hành chính, tích hợp với dữ liệu dân cư và các cơ sở dữ liệu chuyên ngành. Hệ thống này là công cụ nền tảng để tăng cường hiệu lực quản lý và xử lý vi phạm trong lĩnh vực môi trường, với thời hạn hoàn thành trong năm 2025.

Song song đó, các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ môi trường sẽ được rà soát, sửa đổi theo hướng siết chặt chế tài, lấp đầy khoảng trống pháp lý và nâng cao tính răn đe. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để các đô thị từng bước thiết lập các vùng phát thải thấp, tiến tới giới hạn và loại bỏ các loại phương tiện gây ô nhiễm trong không gian đô thị.

Cấm xe máy xăng trong Vành đai 1 Hà Nội từ tháng 7/2026

Theo Chỉ thị 20, Hà Nội là địa phương được giao triển khai trước các biện pháp mạnh nhằm giảm phát thải từ giao thông và xử lý ô nhiễm môi trường đô thị, với lộ trình cụ thể từ nay đến năm 2030.

Trước mắt, thành phố phải lập và công bố đề án vùng phát thải thấp trong quý III/2025, đồng thời cân đối ngân sách, huy động nguồn lực xã hội để phát triển mạnh hệ thống giao thông công cộng, bảo đảm kết nối liên thông giữa các khu vực trọng điểm. Hạ tầng trạm sạc, dịch vụ cho phương tiện sử dụng năng lượng sạch cũng cần được đầu tư tương xứng.

Chậm nhất trước ngày 30/9/2025, Hà Nội phải ban hành cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp phương tiện sử dụng năng lượng sạch; doanh nghiệp đầu tư hạ tầng phục vụ phương tiện điện; đồng thời có chính sách khuyến khích người dân chuyển đổi từ phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang phương tiện xanh hoặc sử dụng phương tiện công cộng.

Từ quý III/2025, thành phố được yêu cầu nghiên cứu điều chỉnh tăng lệ phí trước bạ, đăng ký, cấp biển số và giá dịch vụ trông giữ phương tiện tại khu vực trung tâm đối với xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Đặc biệt, Thủ tướng giao Hà Nội bảo đảm từ ngày 1/7/2026 không còn xe mô tô, xe gắn máy chạy xăng dầu lưu thông trong khu vực Vành đai 1. Lộ trình tiếp theo, từ ngày 1/1/2028, cùng với việc cấm xe máy, ôtô cá nhân chạy xăng dầu cũng bị hạn chế hoạt động trong Vành đai 1 và Vành đai 2; đến năm 2030, phạm vi hạn chế được mở rộng đến Vành đai 3.

Trong lĩnh vực xử lý môi trường nước, Hà Nội phải xây dựng đề án thu gom, xử lý nước thải và rác thải sinh hoạt tại khu vực nội đô, bảo đảm xử lý ô nhiễm tại nguồn, không đẩy ô nhiễm sang địa bàn khác.

Đến năm 2028, các cơ sở sản xuất phát thải gây ô nhiễm phải được di dời ra khỏi khu vực nội thành theo quy hoạch. Thành phố cũng cần hoàn thiện hệ thống thoát nước theo hướng tách riêng nước mưa và nước thải; các khu đô thị chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung sẽ bị xử lý theo quy định.

Ngoài ra, từ quý IV/2025, Hà Nội phải thí điểm cấm sử dụng đồ nhựa dùng một lần trong nhà hàng, khách sạn, cửa hàng đồ uống, quán ăn trong khu vực Vành đai 1, tiến tới mở rộng ra toàn thành phố trong những năm tiếp theo.

Nâng cao hiệu quả thực thi chính sách môi trường

Để khắc phục những bất cập trong công tác bảo vệ môi trường, Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành và địa phương tập trung tháo gỡ điểm nghẽn thể chế, hoàn thiện khung pháp lý nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực thi.

Các chiến lược, đề án, dự án và nhiệm vụ môi trường phải bảo đảm nguyên tắc “6 rõ” (rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm, rõ thẩm quyền); ưu tiên đầu tư và huy động nguồn lực xã hội để giải quyết các vấn đề môi trường trọng điểm, cấp bách. Các cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm vi phạm của tổ chức, cá nhân.

Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao chủ trì hướng dẫn rà soát, kiểm điểm tiến độ và kết quả thực hiện các nhiệm vụ môi trường đã được Chính phủ, Thủ tướng giao. Bộ có trách nhiệm đề xuất giải pháp tháo gỡ đối với các nhiệm vụ chưa triển khai, chậm tiến độ hoặc kéo dài – đặc biệt là các nhiệm vụ trực tiếp xử lý ô nhiễm môi trường. Thời hạn hoàn thành là trong quý III/2025.

Cùng với đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường nghiên cứu, đề xuất cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành chính sách đặc thù nhằm giải quyết các vấn đề môi trường cấp bách, nhất là tại đô thị, làng nghề, lưu vực sông và hệ thống thủy lợi. Chính phủ sẽ sửa đổi Nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường theo hướng tăng mức phạt; đồng thời mở rộng thẩm quyền xử phạt và áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả cho các chức danh phù hợp với mô hình chính quyền ba cấp. Công an sẽ được giao xử phạt toàn bộ các hành vi vi phạm hành chính về môi trường.

Ngoài ra, các biện pháp hành chính bổ sung như tạm ngừng cung cấp điện, nước; hạ mức xếp hạng tín dụng đối với cơ sở gây ô nhiễm kéo dài, nghiêm trọng sẽ được hoàn thiện, bảo đảm tính răn đe và phòng ngừa.

Cơ sở dữ liệu môi trường quốc gia sẽ được hoàn thiện, tích hợp đồng bộ vào Trung tâm dữ liệu quốc gia. Trước mắt, Thủ tướng yêu cầu hoàn chỉnh cơ sở dữ liệu quan trắc môi trường tự động, liên tục tại các khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp và cơ sở phát thải lớn. Dữ liệu này sẽ được chia sẻ với Bộ Công an để phục vụ công tác điều tra, xử lý vi phạm pháp luật về môi trường.

Bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao hoàn thiện chính sách thuế, phí bảo vệ môi trường theo Luật Bảo vệ môi trường và các quy định liên quan, nhằm huy động nguồn lực đầu tư cho công tác phục hồi và khắc phục ô nhiễm. Nhiệm vụ này phải hoàn thành trong quý IV/2025.

Xử lý triệt để vi phạm và tội phạm môi trường

Chỉ thị 20 giao Bộ Công an tăng cường nắm bắt tình hình, thường xuyên rà soát, cập nhật danh sách các cơ sở gây ô nhiễm, khu vực và địa điểm ô nhiễm môi trường trên phạm vi toàn quốc. Bộ chỉ đạo kiểm tra, điều tra và xử lý nghiêm, triệt để các hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm trong lĩnh vực này.

Thủ tướng yêu cầu trong quá trình điều tra cần mở rộng xác minh đối với hành vi thiếu trách nhiệm, tiêu cực, lãng phí, tham nhũng hoặc lợi dụng chức vụ, quyền hạn của các cá nhân, tổ chức có liên quan; đồng thời xử lý nghiêm các hành vi chống đối, gây phức tạp về an ninh, trật tự.

Bộ Công an có trách nhiệm đôn đốc các bộ, ngành, địa phương giải quyết dứt điểm tình trạng ô nhiễm môi trường tại đô thị lớn, làng nghề, lưu vực sông, khu sản xuất – kinh doanh tập trung và khu đông dân cư, đặc biệt tại Hà Nội và TP HCM. Đồng thời, hướng dẫn công an cấp xã thực hiện hiệu quả nhiệm vụ điều tra hình sự và xử lý vi phạm hành chính về môi trường theo thẩm quyền. Cảnh sát môi trường cần tiếp tục nâng cao năng lực chuyên môn, bảo đảm đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong giai đoạn mới.

Cùng với đó, Bộ Công an được giao đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong tiếp nhận, xử lý tin báo, tố giác về tội phạm môi trường thông qua các kênh như đường dây nóng, tài khoản Zalo an ninh, ứng dụng VNeID. Cơ sở dữ liệu về vi phạm và tội phạm môi trường sẽ được hoàn thiện, tích hợp, phục vụ công tác điều tra và xử lý.

Bộ cũng được yêu cầu khai thác hiệu quả hệ thống camera an ninh, camera giám sát tại các tuyến giao thông, khu vực có nguồn thải lớn và các điểm nhạy cảm về môi trường để phát hiện kịp thời dấu hiệu vi phạm, phục vụ xác minh, điều tra và xử lý theo quy định

Thanh tra dự án bảo vệ môi trường chậm tiến độ

Để chấn chỉnh tình trạng chậm trễ, kém hiệu quả trong triển khai các dự án bảo vệ môi trường, Thủ tướng yêu cầu Thanh tra Chính phủ xây dựng kế hoạch thanh tra chuyên đề từ quý III/2025. Trọng tâm là các địa bàn để xảy ra ô nhiễm nghiêm trọng, các dự án sử dụng ngân sách có dấu hiệu sai phạm, chậm tiến độ hoặc lãng phí.

Trên cơ sở kết luận thanh tra, cơ quan chức năng kiến nghị xử lý trách nhiệm người đứng đầu cơ quan, đơn vị, địa phương thiếu năng lực quản lý hoặc buông lỏng trong tổ chức thực hiện. Những trường hợp có dấu hiệu hình sự sẽ được chuyển sang Bộ Công an để điều tra, xử lý theo quy định.

Song song với kiểm tra, giám sát, Thủ tướng yêu cầu công khai minh bạch thông tin về các cơ sở sản xuất phải lắp đặt thiết bị quan trắc môi trường tự động, liên tục. Danh sách các cơ sở đã, chưa hoặc không thực hiện nghĩa vụ này phải được cập nhật thường xuyên. Chủ đầu tư cũng phải tích hợp hệ thống camera giám sát môi trường với hạ tầng kỹ thuật của Bộ Công an để phục vụ phát hiện, xử lý vi phạm.

Từ quý III/2025, hệ thống giám sát tài nguyên nước tự động sẽ được triển khai tại các địa phương, với yêu cầu công khai chỉ số trên cổng thông tin của UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường và cấp xã. Các hệ thống này phải hoàn thiện trong năm 2026.

Trong lĩnh vực tín dụng, Ngân hàng Nhà nước được giao hướng dẫn các tổ chức tín dụng đưa tiêu chí chấp hành pháp luật về môi trường vào hệ thống xếp hạng tín dụng khách hàng. Mục tiêu là khuyến khích doanh nghiệp thực hiện nghiêm quy định môi trường thông qua cơ chế tài chính.

Các địa phương cũng được yêu cầu xem xét, xử lý trách nhiệm cá nhân nếu để xảy ra ô nhiễm nghiêm trọng gây bức xúc xã hội, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự mà không có biện pháp ngăn chặn, khắc phục.

Ở cấp chính sách, các bộ, ngành nghiên cứu điều chỉnh tăng phí bảo vệ môi trường đối với nước thải và giá dịch vụ xử lý nước thải, bảo đảm nguồn lực để đầu tư cho hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung.

Chỉ thị cũng xác định một số nhóm giải pháp kỹ thuật cần ưu tiên triển khai gồm: tăng năng lực thu gom, phân loại, tái chế, xử lý chất thải rắn; kiểm soát chất lượng môi trường nước mặt; phục hồi môi trường tại các làng nghề, bãi rác cũ, điểm tồn lưu ô nhiễm.

Trong năm 2025, các địa phương phải xác định vùng phát thải thấp theo quy hoạch bảo vệ môi trường và xây dựng lộ trình áp dụng biện pháp quản lý phù hợp. Đồng thời, cần đầu tư hệ thống quan trắc không khí tự động tại các đô thị lớn và công khai thường xuyên chất lượng không khí cho người dân.

Thủ tướng cũng yêu cầu siết chặt việc tuân thủ quy định môi trường trong thi công xây dựng và vận chuyển vật liệu xây dựng – hai hoạt động được xác định là nguồn phát thải bụi mịn phổ biến tại đô thị.

Sau Chỉ thị của Thủ tướng, các bộ, ngành, địa phương có trách nhiệm cụ thể hóa nội dung chỉ đạo thành kế hoạch, đề án, văn bản hướng dẫn để triển khai trong thực tế. Các cơ quan chủ trì phải xây dựng lộ trình thực hiện, phân công đầu mối phụ trách, xác định thời hạn và sản phẩm đầu ra.

Vũ Tuân