Các chuyên gia đề xuất tinh giản yêu cầu sổ sách kế toán và hỗ trợ phần mềm, chi phí đầu tư công nghệ cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ khi bỏ thuế khoán.
Từ 1/6, khoảng 37.000 hộ có doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm thuộc một số ngành nghề phải dùng hóa đơn điện tử qua máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế. Đồng thời, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị yêu cầu xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh, chậm nhất trong năm 2026.
Tuy nhiên, việc triển khai hóa đơn điện tử hiện vẫn gặp khó khăn do phần lớn tiểu thương là người lớn tuổi, ít tiếp cận công nghệ. Bà Thanh, bán giày dép ở tầng trệt, chợ An Đông (TP HCM), nói do không biết dùng điện thoại hay máy tính, nên mỗi ngày, “việc cập nhật hàng, in hóa đơn đều phải nhờ con cháu”.
Ngoài ra, chi phí mua máy tính tiền, chữ ký số, phần mềm có thể lên tới hàng chục triệu đồng mỗi năm… cũng là gánh nặng với các hộ kinh doanh nhỏ lẻ.
Đại diện cho nhóm kinh doanh trong lĩnh vực ăn uống (F&B), ông Đỗ Duy Thanh, Giám đốc Công ty Tư vấn FnB Director và Horeca Business School, chỉ ra nhiều hạn chế mang tính đặc thù của nhóm này khi chuyển đổi sang sử dụng hóa đơn điện tử.
Theo ông, ẩm thực là ngành kinh doanh hiếm hoi có cả ba nghiệp vụ của ba ngành riêng biệt – sản xuất (chế biến món ăn), thương mại (bán sản phẩm) và dịch vụ (phục vụ khách hàng). Điều này khiến khối lượng công việc trung bình ở các quán ăn, nhà hàng cao hơn đáng kể so với nhiều ngành kinh doanh nhỏ lẻ khác.
Thêm vào đó, ông cho rằng nhân sự mảng này thường rất mỏng, chủ yếu là chủ hộ và thành viên gia đình đảm nhiệm tất cả khâu, nay phải kiêm thêm nhiệm vụ kê khai doanh thu, sử dụng phần mềm bán hàng, kê khai hóa đơn điện tử… là gánh nặng lớn, vượt quá năng lực vận hành truyền thống. Việc đầu tư máy móc, phần mềm, đào tạo nhân sự là khoản chi phí mới không nhỏ, đặc biệt với những hộ có quy mô nhỏ.
“Chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai doanh thu thực tế được xem là thay đổi lớn, làm mất đi ‘vùng an toàn’ đã quen thuộc lâu nay. Trong điều kiện doanh thu ngành F&B thường biến động theo mùa vụ, thời tiết, lễ tết… hộ kinh doanh càng ngại minh bạch hoàn toàn dòng tiền”, chuyên gia này nói thêm.
Tiểu thương kinh doanh tại chợ Đồng Xuân, Hà Nội. Ảnh: Hoàng Giang
Với nhiều khó khăn phát sinh trong thực tế, các chuyên gia cho rằng cần có chính sách hướng dẫn và ưu đãi, hỗ trợ cho hộ kinh doanh trong lộ trình chuyển đổi.
Với lộ trình bỏ thuế khoán từ đầu năm sau, ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ tư vấn thuế Trọng Tín, nói đây là chủ trương hoàn toàn hợp lý, song khuyến nghị cơ quan quản lý nên có sự thay đổi về chính sách thuế và thủ tục hành chính để thuận tiện cho người nộp thuế.
Việc áp dụng phương pháp kê khai doanh thu thực tế theo Thông tư 40 hiện hành yêu cầu hộ, cá nhân kinh doanh phải xuất hóa đơn đầu ra và có sổ sách kế toán. “Điều này là phức tạp với nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt những hộ có doanh thu dưới 1 tỷ mỗi năm, thiếu tư duy về quản trị. Về mặt dài hạn, chúng ta cũng không nhất thiết phải khuyến khích họ lên doanh nghiệp, hay bắt họ mặc chiếc áo quá rộng”, ông nói.
Vì thế về mặt pháp luật thuế, theo ông Được, cơ quan quản lý nên thiết kế quy định đơn giản, ví dụ lược bỏ yêu cầu về sổ sách kế toán (tức chỉ cần tính doanh thu đầu ra), nhằm phù hợp với hộ kinh doanh nhỏ, với mục đích chính là tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc xuất hóa đơn đầu ra, nộp thuế đầy đủ. Đồng thời, ông cũng khuyến nghị phương án nhà nước đầu tư phần mềm, thiết bị xuất hóa đơn và cho hộ kinh doanh thuê lại.
“Thay vì thất thoát thuế như trước, chúng ta thu đúng, thu đủ và trích một phần kinh phí nhỏ đầu tư ngược lại về phần mềm, thiết bị cho hộ kinh doanh. Phương án này vừa giúp thu thuế minh bạch, vừa đạt được đồng thuận cao từ người dân thay vì để họ phải tự bỏ chi phí trang bị”, ông Được đề xuất.
Bên cạnh việc áp dụng quy định mới lên người bán, ông nhận định ngành thuế có thể đẩy mạnh hơn công tác xổ số hóa đơn đang được triển khai hiện nay, giúp người dùng cũng có tâm thế chủ động lấy hóa đơn khi đi mua hàng.
Cùng ý kiến, ông Đỗ Duy Thanh đề xuất chuẩn hóa bộ công cụ kê khai đơn giản, phát triển phần mềm bán hàng dễ sử dụng, tích hợp hóa đơn điện tử, phù hợp với quy mô hộ kinh doanh nhỏ; giao diện trực quan, dễ sử dụng, giảm thiểu thao tác kỹ thuật.
Ông Thanh cũng cho rằng cơ quan quản lý cần hỗ trợ chi phí đầu tư công nghệ, triển khai các gói hỗ trợ chi phí mua máy POS, phần mềm bán hàng cho hộ kinh doanh nhỏ, thông qua các chính sách ưu đãi hoặc hợp tác với các công ty công nghệ tài chính.
Ngoài ra, theo ông, cần đào tạo kỹ năng thực hành, tổ chức tập huấn miễn phí cho hộ kinh doanh F&B về kỹ năng quản lý doanh thu, lập hóa đơn điện tử, nộp thuế điện tử. Chương trình phải mang tính thực hành cao, phù hợp với trình độ công nghệ của đa số hộ kinh doanh.
Xây dựng cộng đồng hộ kinh doanh chuẩn hóa cũng rất cần thiết. Nhà nước có thể khuyến khích mô hình hộ kinh doanh điển hình tuân thủ tốt về thuế, vận hành bài bản để tạo hiệu ứng lan tỏa. Bên cạnh đó, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục để hộ kinh doanh hiểu rằng tuân thủ thuế giúp họ tăng uy tín, dễ dàng vay vốn ngân hàng, mở rộng kinh doanh hoặc nhượng quyền sau này.
Ông Nguyễn Mạnh Tấn, Giám đốc Marketing Haravan chuyên cung cấp giải pháp bán hàng đa kênh cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), nhìn nhận tùy vào nhu cầu, quy mô và ngành nghề của mỗi hộ kinh doanh sẽ có những sự đầu tư cần thiết về thiết bị, giải pháp và nhân lực để thực hiện các nghiệp vụ trên.
“Nhưng nhìn chung, chi phí cho các giải pháp tổng thể với hầu hết hộ kinh doanh không lớn, khoảng 3-5 triệu đồng và có thể vận hành trên một chiếc điện thoại thay vì cả hệ thống máy tính đồ sộ”, ông nói.
Cùng với sự đồng hành của cơ quan quản lý, ông cho biết các công ty giải pháp công nghệ như Haravan cũng phải có những chương trình hỗ trợ miễn phí phần mềm 3-6 tháng cho các hộ tập làm quen sử dụng. Hiện tại đã có nhiều công ty miễn phí đến 10.000 hóa đơn điện tử, đủ cho một hộ kinh doanh nhỏ và vừa sử dụng trong 3-6 tháng. “Thích nghi sớm với những sự thay đổi sẽ giúp chúng ta có lợi thế nhanh và mạnh hơn so với thị trường chung”, ông khuyên.
Để chuyển đổi quá trình này, ông Nguyễn Xuân Thành – Giảng viên cao cấp Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright, Đại học Fulbright Việt Nam, lưu ý linh hoạt trong thực thi và tránh tư duy “hành chính hóa” việc chuyển đổi.
“Đừng đặt ra thêm các điều kiện phức tạp hay thủ tục kiểm tra chặt chẽ đến mức tạo nỗi sợ cho hộ kinh doanh. Phải khuyến khích bằng cơ chế tự nguyện, tự khai, và có lộ trình hậu kiểm hợp lý”, chuyên gia này khuyến nghị.
Quỳnh Trang – Tất Đạt