3 nhà khoa học thắng giải Nobel Kinh tế 2025

11h45 sáng 13/10 (khoảng 16h45 giờ Hà Nội), Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố giải Nobel Kinh tế học 2025 thuộc về 3 nhà khoa học.

Đó là Joel Mokyr (79 tuổi), đến từ Đại học Northwestern (Mỹ); Peter Howitt (79 tuổi) của Đại học Brown (Mỹ) và Philippe Aghion (69 tuổi), hiện làm việc tại cả Trường INSEAD (Pháp) và Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London (Anh). Họ được trao giải nhờ nghiên cứu lý giải tăng trưởng kinh tế dựa trên đột phá sáng tạo.

Công trình được giải của Mokyr nói về “điều kiện cần để duy trì tăng trưởng thông qua tiến bộ công nghệ”. Trong khi đó, Aghion và Howitt được vinh danh nhờ “lý thuyết về tăng trưởng bền vững thông qua sự phá hủy một cách sáng tạo”.

Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển nhận định việc công nghệ liên tục phát triển giúp tạo ra nhiều sản phẩm và phương thức sản xuất mới. Đây là nền tảng cho tăng trưởng bền vững, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân trên thế giới. Tuy nhiên, tăng trưởng cuối cùng vẫn chững lại, dù thế giới có những đột phá quan trọng.

Joel Mokyr đã nghiên cứu các tư liệu lịch sử để tìm hiểu nguyên nhân khiến tăng trưởng bền vững trở thành trạng thái bình thường mới. Ông chỉ ra rằng khi quá trình đổi mới liên tục diễn ra, chúng ta không chỉ cần biết nó đang có hiệu quả, mà còn cần có giải thích khoa học rằng vì sao lại như vậy. Yếu tố này không tồn tại trước Cách mạng Công nghiệp, khiến việc tiếp tục phát minh và phát triển trở nên khó khăn. Mokyr cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xã hội cởi mở với ý tưởng mới và chấp nhận thay đổi.

Hai nhà kinh tế học Philippe Aghion và Peter Howitt cũng nghiên cứu các cơ chế đằng sau tăng trưởng bền vững. Trong một bài viết năm 1992, họ xây dựng mô hình toán học cho khái niệm “sự phá hủy mang tính sáng tạo” (creative destruction). Theo đó, khi một sản phẩm mới và tốt hơn xuất hiện trên thị trường, các công ty bán sản phẩm cũ sẽ chịu thiệt. Đổi mới đại diện cho sự sáng tạo và mang lại điều mới mẻ, nhưng đồng thời cũng mang tính hủy diệt vì công nghệ cũ trở nên lỗi thời và không thể cạnh tranh.

Dù bằng các cách khác nhau, các nhà khoa học đạt giải cùng chỉ ra sự phá hủy mang tính sáng tạo sẽ tạo ra những xung đột cần được xử lý theo hướng xây dựng. Nếu không, đổi mới sẽ bị cản trở bởi các doanh nghiệp cũ và nhóm lợi ích.

“Công trình của các nhà khoa học đạt giải cho thấy tăng trưởng kinh tế không thể được coi là điều hiển nhiên. Chúng ta phải duy trì các cơ chế làm nền tảng cho sự phá hủy mang tính sáng tạo, để không quay trở lại tình trạng trì trệ”, Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Nobel Kinh tế John Hassler cho biết.

Danh sách Nobel Kinh tế 10 năm qua:

Kinh tế là giải thưởng cuối cùng được trao mỗi mùa Nobel hàng năm, sau y học, vật lý, hóa học, văn học và hòa bình. Nobel cho lĩnh vực này không thuộc cơ cấu giải thưởng ban đầu trong di chúc của nhà khoa học Thụy Điển – Alfred Nobel. Giải này được bổ sung năm 1968, nhân kỷ niệm 300 năm thành lập Ngân hàng Trung ương Thụy Điển – Sveriges Riksbank, cũng là đơn vị đóng góp quỹ cho giải thưởng này.

Quy trình đề cử, chọn lọc và trao giải Nobel Kinh tế tương tự các lĩnh vực khác. Danh tính những người được đề cử và các thông tin liên quan được giữ bí mật trong 50 năm. Nhà khoa học giành giải năm nay được trao huy chương, chứng nhận và 11 triệu kronor Thụy Điển (gần 1,2 triệu USD).

Đến nay, giải Nobel Kinh tế học đã được trao 57 lần. Người trẻ nhất được xướng tên năm 46 tuổi và cao tuổi nhất là 90. Các nhà khoa học Mỹ hiện thống trị giải thưởng này.

Năm ngoái, giải thưởng thuộc về 3 nhà kinh tế học người Mỹ. Đó là Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson. Họ được trao giải nhờ nghiên cứu về cách các thiết chế xã hội được thành lập và tác động của nhóm này lên sự thịnh vượng.

Hà Thu